— Што ж ты думаеш? Валасны пісар — гэта, брат, ого! Начальства!.. Да двух не гавары! — тлумачыў бацька. — А што ж ты ўпадабаў?
— Хачу ў семінарыю…
— Знайшоў шчасце! — махнуў рукою Міхал. — А што добрага ў жыцці настаўніка? Ні табе поля, ні агарода! Загоняць у якую-небудзь глуш, дадуць сотню дзяцей, — дзяўбі ім у галаву. А колькі тае платы? Рублёў дзесяць, ад сілы шаснаццаць! Ці зраўняцца яму з валасным пісарам? Ніколі! Не раўня ён нават тэлеграфісту! Ты бачыў Бараноўскага, што служыць на станцыі ў Стаўбцах? Бліскучыя гузікі, шапка з цэшкай, форма…
Але Косцік не здаваўся:
— Настаўнік ніколі не пакрыўдзіць селяніна. Што ні запытай, усё ведае, усё раскажа… Ліст да сына ў салдаты напіша і прашэнне, калі трэба…
— Браток ты мой|! Усялякія і настаўнікі бываюць. У Свержані некалі быў Кандраценка… Ён век у карчме кіс і пад плотам валяўся, як сабака… А трэба што да яго — без кручка не патыкайся…
— А я ўсё роўна хачу ў семінарыю! — са злосцю і чуць не з плачам крычаў Кастусь.
— Мала што ты хочаш… — сказала маці. — Там высокія парогі — не на нашыя ногі… А дзе мы табе грошай возьмем? I так ледзь канцы з канцамі сточваем.
— У семінарыі казна корміць і адзяе, — уставіў сваё слова дзядзька Антось. — Калі Косцік так надумаўся, дык хай ідзе…
3 таго дня дзядзька Антось і Уладзік жартам клікалі хлопцаў не па імені, а па будучай прафесіі:
— Эй, кандуктар, прынясі вядро вады!
— Калі ласка, пане настаўнік, есці блінцы!
Алесь ганарыўся, што яго так называюць, а Косця злаваў і агрызаўся. Яшчэ больш ён узлаваўся, калі аднойчы Алесь размаляваў яго ў чырвонай сарочцы, у шырокай шапцы, са скрьшкай і кнігамі пад пахай і зрабіў надпіс: «Семінарыст Рысь».
Косцік накінуўся з кулакамі на брата, парваў малюнак на шматкі і стаў таптаць яго нагамі.
— Што гэта ты развар’яваўся? — супакойвала маці. — Як жа ты будзеш настаўнікам такі злы? Рысь! Сапраўды Рысь!
Мімаходам кінутае калісьці дзядзькам Антосем слова падхапілі браты і мянушка Рысь надоўга прыстала да Кастуся. Яна можа не трымалася б, калі б хлопец не так злаваўся. Уладзіку і Алесю гэта падабалася, яны дражніліся, пацвельваліся на кожным кроку з братам. Колькі было смеху, калі аднойчы падышла маленькая Алена і, учапіўшыся за Кастусёву калашыну, пачала прасіць:
— Лысь, збай казку…
Косцік закрычаў на сястрычку, тая с плачам кінулася да маці.
— Што ж гэта ты, настаўнік, дзіця крыўдзіш? — смяяўся Антось.
«Гэта ліха з дзядзькі загарэлася», — успомніў Кастусь. Успомніў і стаў думаць, як яму аддзякаваць…
Магчымасць такая надарыласяг толькі восенню.
Зайшоў да іх у леснічоўку па нейкай справе Рысь — Янка Андроцкі. Патупаў у хаце ды пытаецца:
— Дзе гэта дзядзька Антось?
— Малоціць жыта, — адказаў Косцік і павёў Андроцкага ў гумно.
Мужчыны закурылі, разгаварыліся. Антось распытваў пра вясковыя навіны. А Косцік аціраўся пад рукамі, варочаў пасад, малаціў, а потым стаў на снапах куляцца цераз галаву. Дзядзька Антось не ўцерпеў і крыкнуў на пляменніка:
— Пайшоў вон, Рысь!
Крыкнуў дзядзька і сумеўся: побач сядзеў сапраўдны Рысь.
— Не злуйся, браток! — апраўдваўся Антось Перад Янкам.— Гэта мы так нашага Косціка дражнім…
Пасля таго, як дзядзька трапіў у няёмкае становішча, ён больш не называў пляменніка Рысем. I мянушка стала памалу забывацца.
«ЯШЧЭ АДЗІН МІЦКЕВІЧ…»
Два гады рыхтаваўся Кастусь да паступлення ў Нясвіжскую настаўніцкую семінарыю.
Праўда, калі гаварыць больш дакладна, то не два гады, а дзве зімы. Толькі сыдзе снег — і да позняй восені не было часу займацца падрыхтоўкай: хапала іншай, больш пільнай работы!
Бацька вечна заняты: то ў абходзе, то высочвае для паноў глушцоў ці лася, то вязе ў замак рыбу або качак. Мала гэтага, у апошні час ён нешта часта хварэў. У яго балела галава, ён скардзіўся, што рэжа нешта ў жываце, піў соду і нейкія лекі. Міхал ужо не заглядаў у карчму да цёткі Хрумы, хадзіў хмуры і сумны. Ссутуліўся, у чорнай густой чупрыне раптам прабілася сівізна. Усё часцей і часцей бацька садзіўся ля стала, паклаўшы пад бараду рукі, думаў горкую думу, цяжка ўздыхаў і казаў Ганне:
— Маці, нешта мне нездаровіцца. Сэрца штось нядобрае прадчувае…
— От не бяры нямаведама што ў галаву…
На службе бацьку замяшчаў Уладзік. Алеся дома ўжо не было: ён паехаў у Данбас, на станцыю Красноўка. А Косцік памагаў дзядзьку Антосю ўпраўляцца з гаспадаркаю. Абсяваў поле, касіў, вазіў дровы, ездзіў у млын — хіба мала знойдзецца работы. Прылаўчыўся нават так жаць, што мала адставаў ад маці і дзядзькі. А надарыцца вольная часіна, чытаў кнігі ці ішоў збіраць грыбы.