Ужо вясна была, свяціла сонца i спявалі жаўранкі. Загаласіць хацелася, калі ніхто не ішоў насустрач, а з кожным сустрэчным віталася, нібы i весела:
— Добры дзянёк!
А то i пагаворыць, прыпыніўшыся…
— Дитя мое, ты по вере или безопасности ради?
Так спытаўся той поп, сам-насам у ягоным доме.
I яна адказала яму прастадушна:
— Безопасности… батюшка…
— Умница, — сказаў ён, пажылы ўжо, трохі пасівелы чалавек, у чорнай расе, з вялікім крыжам на грудзях. Такі далёкі i смешны, нават агідны ў яе… зусім яшчэ йедалёкім па часе, а так жа далёкім па горы, па вопыце школьным ды камсамольскім мінулым.
Ён ахрысціў яе дзяўчатак, i гэта дапамагло ёй адкрыта хавацца далей, пакуль не забралі ў лес партызаны. Той, з акружэнцаў, з кім яна спачатку пазнаёмілася, каму дапамагала як сувязная, а потым паверыла ў шчырасць яго, палюбіла i стала жонкай.
Гадоў з дванадцаць пасля вайны, калі ўжо дзяўчат i сына пакідалі дома адных, наехала з мужам у той гарадок i ў тую вёску, дзе ратавалася.
У гарадку якраз быў фэст, прастольнае свята Спас, у царкве званілі, а па вуліцы ішоў i тут ужо нешматлюдны хрэсны ход. Іконы, пратэсы, сякі-такі жаночы спеў. А спераду, ва ўсім бліскучым аблачэнні i з крыжам у руцэ ішоў той самы поп. Ужо зусім пасівеў i ссутуліўся. Асцярожна ступае па выбітым бруку i песню святую нібы вядзе.
Яна стаяла з мужам на тратуары. Абое ўжо таксама пажылыя i святочныя. Яна глядзела i дзівілася, што гэта ж ён яшчэ — той самы, што «дитя мое»…
I ён пазнаў яе. Хоць не ў лахмоцці ўжо, не маладзенькая i не ў вялікім страху. Ён, парушаючы важнасць моманту i сану, усміхнуўся ёй, павярнуўшыся ў ледзь прыкметным паклоне, i павітаўся:
— Здравствуйте!
— Добры дзянёк! — па-свойму, па-даўнейшаму адказала яна.
Таксама з усмешкай. Але ж i вымаючы з сумкі ху стачку…
1981
ЭЛЕГІЯ
За шырокай градою гасцінца, які я перайшоў, за нявыкашаным раўком, у першых, нахіленых над высокай травою, жытніх сцяблінах, ніжэй калосся сціпла шарэла фанерная таблічка на кійку. З карандашным надпісам, які i мне паведамляў, як называецца наш калгас, які нумар участка, колькі тут гектараў жыта i які яго гатунак.
Правей, не вельмі далека ад месца, дзе я на момант спыніўся, i дзе даволі шырокая, травяная дарога з вёскі на могілкі, а лявей i бліжэй ад мяне — яшчэ i сцежка ў жыце. Таксама адзнака сучаснасці: поле народнае, нічыё, хадзі, тапчыся, дзе каму ўздумаецца…
A ўсё ж i я пайшоў па сцежцы. З узвышша ў даліну.
Жыта сёлета добрае. I прыгінацца, нават росламу, не вельмі трэба, каб люба, удзячна пайсці вачыма па каласістай паверхні, якая яшчэ i шчацініцца трохі вусікамі ўгару, а больш дык хіліцца долу пад цяжарам шчодра налітых, пакуль што не цвёрдых, салодкіх зярнят. Абапал сцежкі, у не зусім спалавелым саламяным гушчары, сям-там праглядвае рамонак, большыя сонейкі якога наіўна пнуцца ўгару, некаторыя нават даволі высока, а дробязь цвіце, адцвітае ды пахне понізу. Васількі стракацяць дружней, месцамі нават густа, — блакітная пяшчота, што таксама цяг нецца дастаць, дацягнуцца да каласоў. Для паўнаты дзіцячай памяці няма чамусьці ярка-ліловых званочкаў куколю. Затое трапляецца бярозка з грамафоннымі трубкамі белых i злёгку ружовых кветак, кволае плеціва вікі з дробненькай бурачковасцю цвету, а гледзячы на сонечна-хлебнае бязмежжа зверху, зрэдку бачыш, як над калоссем выкусціўся непераможна расквітнелы асот. На сцежцы — натапч сцяблін з пустым! ці поўнымі каласамі; яна шамаціць пад нагамі, злёгку блытае ix ды рвецца, калі адной наступіш, а другой на хаду шмарганеш. Ды такое — зусім ужо як між іншым, бо ты глядзіш наперад, час ад часу ўлева ці ўправа, табе, даўно ўжо гараджаніну, здаецца, што так вось ішоў бы ды ішоў,— далёка, можа, i бясконца…
А сцежка канчаецца.
Нашы старыя могілкі, i ў даўнім, у прыкрым сваім запусценні цяпер, у зеляніне ды ў сонцы нібы нават прыгожыя, сумна прыгожыя. Магутны, разложысты цёмна-зялёны дуб. Таксама, як i ён, спрадвечная, але ж змарнелая капліца. У шэрых лушпаях не да канца датлелай шалёўкі з блекла-ліловым купалам, які здалёк, у кудзерцы вышэйшых i ніжэйшых дрэў, бачыцца весялей. Тры сасны, як самотны дазор, прысланы сюды з далёкага лесу. I дзікі нізавы гушчар.
Нікога за яго не папракаючы, i самога сябе таксама, прывычна знаходжу ў бэзавай ды шыпшынавай, зноў ацвіцелай дзікасді два найраднейшыя помнікі. Надпіс на левым зацёрся больш, на правым менш. Пастаяўшы i адышоўшыся, я чамусьці вымаю блакнот i ледзь не з дзіцячай, тады, даўным-даўно адпаведнай узросту, сёння i трохі няёмкай, i гаркавата-шчымлівай пяшчотай запісваю па дзве даты з абодвух помнікаў. Як быццам не ведаю гэтага i ніколі не ведаў… А тады ўжо іду далей сярод рэдкіх, пахіла-шэрых драўляных крыжоў, абымшэ л а каменн ых старчакоў з загладжанымі часам надпісамі, сярод помнікаў навейшых, ужо ад большага пасляваеннага дастатку, i зусім новых, нядаўна дастаўленых удзячнымі гарадскімі нашчадкамі, стандартна бетонных стэлаў з таннай пазалотай надпісаў ды ў вастрапікіх агароджах, найчасцей блакітненькіх. Зноў здзіўляюся, якімі ж нестарымі памерлі той ці тая, якія ў маёй маладосці, не толькі ў маленстве, здаваліся дзядамі ды бабулямі. Заўважаю імёны тых, пра чый адыход пачуў з роднай мясціны сёлета, летась ці пазалетась…