Яны звычайна сыходзiлiся ў Санскрыччыка а восьмай гадзiне i бавiлi час да адзiнаццацi. У студыi, якую той вартаваў, было прасторна й артыстычна, да таго ж шмат якiя рэчы, што служылi для нацюрмортаў, можна было выкарыстоўваць па прызначэньні, што яны й рабiлi з усёй непасрэднасьцю і артыстызмам.
Сьветлая плямка ў жыцьцi, празрысты аловак, якiм пiша свае пiсьмёны Бог, падумалася яму.
Яна таксама прыходзiла на iхныя сходкi, сядала ў кутку, незаўважна ўваходзiла ў патаемныя сувязi з рэчамi абсталюнку. Тое, на чым спыняўся яе позiрк, нiбыта вылучалася з усяго, ажывала. А потым пачыналi здарацца дзiўныя рэчы — сярод гутаркi зьнянацку ўсе змаўкалi й пачыналi бачыць. Што менавiта, нiхто растлумачыць ня мог. Часам хтосьці спрабаваў патлумачыць гэта тэарэтычна, але гэта ўжо было ня тое. Усе ветлiва слухалi, Санскрыччык пацiху заўважаў ветлiвасьць i абачлiва пытаўся ў Яе, што Яна думае пра Шамбалу. Яна ў адказ усьмiхалася, i ўсе разумелi: так, гэта й ёсьць Шамбала.
...нiкейскiя трыеры адышлi ў сваё апошняе падарожжа, на пошукi таемнай зямлi, праз усё змушэньне й недасканаласьць сьвету, праз тугу, што ўладарна пануе, нязбытна адшуквае нас у шчыльна набiтых кватэрах, сярод крыху сумнага фэсту жыцьця, ставiць тварам да вечнасьцi, i ў гэтым крохкiм люстэрку рэчаiснасьць адбiваецца як сон, што сьнiцца нiкому, сказаў ён.
Магдачка
На старым фатаздымку з Архiву Клакоцкага ледзь бачныя восем постацяў: стаяць, узяўшыся за рукi. Спакойныя, засяроджаныя твары, на некаторых усьмешка. Страх глыбока схаваны, амаль што забыты. Дзяўчына зьлева: твар у профiль: усьмешка. На адвароце атрамантам калiграфiчна: «малодшыя танцоры Беларускай гiмназіi ў Рэгензбургу». Унiзе ледзь разборлiва, алоўкам: «але сьвет, як павуціньне, трымае».
* * *
Мы сядзім у паўзмроку кавярні, гаспадар фатаздымка мае твар, падобны да хіжае птушкі. Ён доўга шукае словы, самі словы выплываюць аднекуль з глыбіняў, затрымоўваючыся па дарозе, пераадольваючы невядомыя прорвы... Надта павольна... Там, у гэтых глыбінях, няма столікаў з афіцыянтамі: жыцьцё там падобнае да цёмнага поля, засеянага сьмерцю. Адзін неадпаведны крок — і чалавек зьнікае назаўсёды, быццам яго ніколі й не было. Часам зьнікае й бяз крокаў, спрабуючы спыніцца, калі ўсе кудысьці бягуць. Бо насамрэч усе кудысьці бягуць, усе вымушаныя браць удзел у бясконцай лятарэі сьмерці.
Але ёсьць і штосьці горшае за сьмерць. Насамрэч памерці ня страшна. Страшна быць пахаваным ужывую — ва ўтульным пекле, складзеным з чалавечага страху.
* * *
Пекла — мая Радзіма.
* * *
Маё дзяцінства прайшло на бабуліным хутары пад Ваўкавыскам: бацькі мусілі адкульсьці вярнуцца, адкуль, бабуля не казала... Але сумаваць не было калі: на хутары было шмат працы, на гарышчы — шмат старых газэт і часопісаў. А яшчэ кніга прыроды, чытаць якую я ніколі не стамляўся...
Неўзабаве бабуля памерла, і я перасяліўся ў сталічны інтэрнат. І ўжо праз год разам з усімі ўскідваў руку ў піянэрскім салюце. Піянэрскія атрады прамаршыравалі праз рэшту майго дзяцінства...
У дваццаць два, на чацьвертым курсе ўнівэрсытэту, я пачаў задыхацца. Адчуваньне, што я пахаваны жыўцом, душыла й не давала жыць. Зрэшты, і жыць не асабліва хацелася. Ані веры, ані спадзяваньняў: я ўжо ведаў, дзе мне пашчасьціла нарадзіцца.
У дваццаць пяць я знайшоў Радзіму. Яна, нечакана для мяне, мела шмат агульнага з бабуліным хутарам: была схаваная ад усіх і паціху занепадала.
У трыццаць я навучыўся маўчаць. Маўчаньне было занадта гучнае і важкае, каб яго не заўважылі.
Праз пару год там выйшла мая першая кніга «Арфэй у пекле». Словы ў ёй былі, як запалкі, успыхвалі на хвіліну, асьвятлялі цемру й згасалі.
Паўгоду ім спатрэбілася, каб знайсьці аўтара: седзячы ў габінэце палкоўніка КДБ, я марна спрабаваў пераканаць сябе й яго, што той мне толькі сьніцца. «Мы пахаваныя, нашы галасы гучаць глуха, — падпісаў я пратакол допыта. А потым яшчэ: — І слухае нас толькі палкоўніка вуха».
У вар’ятні быў вялікі сад...
* * *
Выйшаўшы, я зразумеў, што жыцьцё зьмянілася. Сьціплае, утульнае пекла, з сваімі аўтобусамі й тралейбусамі, піянэрамі й палкоўнікамі, з словамі, якія нешта значылі, і кнігамі, якія былі напісаныя крывёю, — усё гэта засталося толькі ў маёй памяці. Сёньня, калі ўсё скранулася з сваіх мейсцаў, усё кудысьці паплыло, мне нават шкада тых часоў.