Царскімі карнікамі кіраваў граф Міхаіл Мураўёў. Калі не дапамагала ўзброеная сіла, ён дзейнічаў подкупамі і ашуканствам, не грэбаваў ніякімі сродкамі. За сваю жорсткасць і крывавыя расправы Мураўёў атрымаў мянушку Вешальнік.
128 паўстанцаў былі павешаныя або расстраляныя. 850 змагароў адправілі на катаргу,
11 500 — у ссылку. Шмат за кім царскія ўлады ўстанавілі таемны нагляд. Пасля паўстання ў Беларусі на ўсе дзяржаўныя пасады прызначалі толькі перасяленцаў з Расеі. Усе школы былі расейскія. Па-беларуску забаранялася не толькі вучыцца і выдаваць кнігі, але нават гаварыць у дзяржаўных установах. Царскія ўлады на чале з Мураўёвым рабілі ўсё, каб беларусы забыліся, хто яны, і ператварыліся з вальналюбнага народа ў зацюканае, бяспамятнае і абязмоўленае насельніцтва, якое можна бязлітасна прыгнятаць і рабаваць.
Мураўёў казаў, што той жыхар нашага краю, які не захоча ператварыцца у расейца, будзе лічыцца іншаземцам і павінен назаўсёды пакінуць радзіму.
Хаваючыся ад царскіх жандараў, Кастусь Каліноўскі жыў у Вільні пад прыдуманым імем. Адзін з арыштаваных паўстанцаў на допыце выдаў расейцам свайго правадыра, і яго схапілі.
На следстве і на судзе Кастусь трымаўся надзвычай мужна. Калі яму прапанавалі аблегчыць свой лёс, назваўшы некаторыя адрасы і імёны таварышаў-паўстанцаў, Каліноўскі адказаў, што шпіёнства апаганьвае чалавека.
Расейскі суд вынес пастанову пакараць кіраўніка паўстання смерцю на шыбеніцы. Герой загінуў ад рук царскага ката 22 сакавіка 1864 года. На тым месцы, дзе гэта адбылося, у Вільні пастаўленая мемарыяльная пліта.
З турэмнай камеры Каліноўскі перадаў на волю свой напісаны па-беларуску запавет — «Лісты з-пад шыбеніцы». “Няма большага шчасця на гэтым свеце, як калі чалавек мае розум і навуку. Тады ён толькі зможа жыць у багацці і па праўдзе. Але як дзень з ноччу не ходзіць разам, так не ідзе разам навука праўдзівая з няволяй маскоўскай. Тады толькі зажывеш шчасліва, народзе, калі над табою маскаля ўжо не будзе”,— гаварылася там.
Палымяныя словы Каліноўскага клікалі беларусаў на барацьбу за свабоду і пасля яго смерці.
Сваім ахвярным жыццём Кастусь Каліноўскі заслужыў вечную памяць. Пра яго напісаныя кнігі і гістарычныя даследаванні. Ягоным імем у гарадах і мястэчках Беларусі названыя вуліцы. Мастакі і скульптары стварылі дзесяткі партрэтаў правадыра паўстанцаў.
У гарадку Свіслач на Гарадзеншчыне, дзе некалі вучыўся Кастусь, яму пастаўлены помнік. Але дасюль няма помніка славутаму сыну беларускага народа ў сталіцы нашай дзяржавы. Значыцца, і сёння ёсць тыя, хто баіцца памяці пра Каліноўскага, які аддаў жыццё за свабоду Бацькаўшчыны.
За тое, што Кастусь Каліноўскі зрабіў для Беларусі, мы называем яго нашым нацыянальным героем. Ягоны прыклад натхняе нас і сёння, калі нашая краіна адстойвае сваю незалежнасць.
1. Што ты даведаўся пра паўстанне 1831 года? Чаму мы памятаем пра графіню Эмілію Плятэр?
2. Раскажы пра юначыя гады Кастуся Каліноўскага.
3. Пра што пісала газета «Мужыцкая праўда»? Хто такі Яська-гаспадар з-пад Вільні?
4. Як Беларусь змагалася за сваю свабоду ў 1863 годзе?
5. Ці былі паўстанцкія аддзелы каліноўцаў у тых мясцінах, дзе ты жывеш? Хто імі кіраваў?
6. Чаму паўстанцы не змаглі перамагчы?
7. За што расейскага графа Мураўёва празвалі Вешальнікам?
8. Раскажы пра апошнія дні жыцця Каліноўскага.
9. Які запавет свайму народу пакінуў правадыр паўстання?
10. Чаму мы называем Кастуся Каліноўскага нашым нацыянальным героем?
11. Як ты думаеш, калі помнік Каліноўскаму з’явіцца ў сталіцы Беларусі?
Францішак Багушэвіч
Францiшак нарадзiўся ў 1840 годзе ў шляхецкай сям’i ў фальварку Свiраны паблізу Вiльні. Неўзабаве бацькi пераехалi ў свой маёнтак Кушляны непадалёку ад Ашмянаў. Там прайшло Францішкава дзяцiнства. Там у ягоным сэрцы назаўсёды пасялiлася любоў да роднай беларускай зямлi і роднай мовы.
Бацькi выправiлi сына вучыцца ў Вiленскую гiмназiю. Гiмназiчнымi сябрамi будучага паэта сталi разумныя i смелыя хлопцы Цiт i Кастусь Далеўскiя, Жыгімонт (Зыгмунт) Мiнейка, Юллян Чарноўскi. Яны ненавiдзелi расейскiя парадкi i марылi пра час, калi Бацькаўшчына здабудзе сабе незалежнасць. Надзейным Францiшкавым сябрам быў ягоны малодшы брат Валяр’ян, якi таксама вучыўся ў Вiльнi.