Гiмназiю Францiшак скончыў у лiку чатырох найлепшых вучняў. Добрыя веды дазволiлi яму паступiць у Пецярбургскі унiверсiтэт. Але вучыцца там Багушэвiчу не давялося.
Якраз тады царскiя ўлады ўвялi новыя унiверсiтэцкiя правiлы. Студэнтаў пазбавiлi шмат якiх правоў. Францiшак з таварышамi пастанавілі змагацца i адмовiлiся атрымаць свае залiковыя кнiжкi, куды выкладчыкi ставяць адзнакi. За гэта змагароў за справядлiвасць выключылi з унiверсiтэта.
Тым часам адзiн з першых беларускiх паэтаў XIX стагоддзя Вiнцэнт Дунiн-Марцiнкевiч заклiкаў адукаваных суайчыннiкаў несцi свайму народу веды. Вярнуўшыся з Пецярбурга ў Беларусь, Багушэвіч таксама пайшоў працаваць настаўнiкам у вясковую школку.
Калi пачалося паўстанне Кастуся Калiноўскага, Багушэвiч разам з братам Валяр’янам без ваганняў узяў у рукi зброю. Ён ваяваў за вызваленне Бацькаўшчыны ў аддзеле, якi ўзначальваў адважны паўстанцкi камандзiр Людвiк Нарбут. Гэты аддзел паспяхова змагаўся з расейскiмi карнiкамi ў наваколлi горада Лiды. Паўстанцаў падтрымлiвалi беларускiя сяляне. Разам з Багушэвiчам ваяваў мастак Мiхал Андрыёлi. Па нацыянальнасцi ён быў iтальянец, але сваёй радзiмай лiчыў Беларусь.
Паўстанцамi ў гераiчны 1863 год сталi i гімназічныя сябры Багушэвiча. За зброю ўзялiся тады ўсе лепшыя людзi нашага народа. Яны рызыкавалі сваiм жыццём, каб паказаць свету, што Беларусь не стала перад Расеяй на каленi i хоча быць свабоднай еўрапейскай краiнай. Пра гэта паўстанцы спявалi ў сваiх песнях. Некаторыя з тых песняў напiсаў Францiшак Багушэвiч, у якога ўжо абудзiўся паэтычны талент.
Цар кiнуў на паўстанцаў велiзарную, добра ўзброеную армiю. Супроць аднаго беларуса ваявала дзесяць, дваццаць, а часам i сто расейскiх салдатаў. У няроўным баi загiнуў Людвiк Нарбут. У Вiльнi карнiкi схапiлi i расстралялi сябра Багушэвiча Цiта Далеўскага.
У сутычцы з царскiмi карнiкамi Багушэвiч быў паранены. Яму ўдалося ўратавацца ад астрожнай камеры i кайданоў. Але за гэта Францiшак заплацiў доўгімі гадамi жыцця далёка ад роднай зямлі.
Былы паўстанец быў добрым канспiратарам. Ён пераехаў на Украiну i скончыў там юрыдычны лiцэй. Пасля гэтага Багушэвiч доўга працаваў судовым следчым на Украiне i ў Расеi.
Ён раскрыў шмат злачынстваў i дапамог многiм людзям. Францiшка паважалi, ён меў добрых сяброў і прыяцеляў.
Але сэрца клiкала яго туды, дзе жыў ягоны народ, дзе гучала багатая i мiлагучная беларуская мова, якую расейскiя чыноўнiкi называлi «мужыцкай» i «хамскай».
Зноў прайсцi па дарагiх яму з юнацтва вiленскiх вулiцах Багушэвiч змог толькi праз дваццаць гадоў.
Вярнуўшыся на Бацькаўшчыну, Францiшак Багушэвiч уладкаваўся ў Вiльнi на пасаду адваката ў акруговым судзе. Адвакаты займалiся абаронаю абвiнавачаных i пацярпелых. Багушэвiч заўсёды найперш браўся за справы сялянаў і гарадскiх беднякоў. Простыя людзi паважалi яго i за тое, што з беларусамi ён заўсёды гаварыў па-беларуску.
Жыхары Вiльнi ды навакольных вёсак і мястэчкаў з любоўю называлi Францiшка Багушэвiча “мужыцкiм адвакатам”. Аднак яшчэ амаль нiхто не ведаў, што ён не толькi абараняў беларусаў у судах, але i складаў на беларускай мове вершы.
Першыя вершы Францішак напiсаў па-польску. Але ён адчуваў сябе сынам не польскага, а беларускага народа. Свайму народу паэт i пастанавiў прысвяцiць жыццё і творчасць.
У 1891 годзе ўбачыла свет першая кнiга Францiшка Багушэвiча. Гэта быў зборнiк вершаў «Дудка беларуская». У царскай Расеi друкаваць кнiгi на нашай мове забаранялася. Таму «Дудка беларуская» была выдадзеная за мяжой, а на яе вокладцы замест сапраўднага прозвiшча аўтара стаяў псеўданiм. Псеўданiм — гэта прыдуманае iмя i прозвiшча, якiмі часам карыстаюцца пiсьменнiкi, артысты, мастакi ды iншыя творчыя людзi. Багушэвiч выбраў сабе псеўданiм Мацей Бурачок.
«Дудка беларуская» пачыналася з прадмовы, дзе Багушэвiч баранiў нашу родную мову, якую расейская ўлада забаранiла i ў школах, i ў друкарнях, i ў цэрквах ды касцёлах. Мацей Бурачок пiсаў, што толькi цёмныя людзi завуць беларускую мову “мужыцкай”. Ён раiў чытачам вывучаць суседскiя мовы, але найперш ведаць сваю. Народ, што забыў сваю родную мову, ён параўноўваў з чалавекам, якi хутка памрэ.
“Шмат было такiх народаў, — пiсаў Багушэвiч, — што страцiлi найперш мову сваю, як той чалавек перад скананнем, катораму мову займе, а потым i зусiм замёрлi. Не пакiдайце ж мовы нашай беларускай, каб не ўмёрлi!..”
Тады дзейнічаў царскi ўказ, які забараняў ужываць назву Беларусь у кнiгах i дакументах. Паэт смела сцвярджаў, што, нягледзячы на расейскi прыгнёт, Беларусь жыве. “Там яна, братцы, — гаварылася ў «Дудцы беларускай», — дзе наша мова жыве: ад Вiльнi да Мазыра, ад Вiцебска за малым не да Чарнiгава; там, дзе Горадня, Менск, Магiлеў, Вiльня i шмат мястэчкаў i вёсак”.