Кнiгу адкрываў верш «Мая дудка»:
Праз год пасля «Дудкi беларускай» гэтаксама за мяжой выйшла асобнаю кнiжкай апавяданне Багушэвiча «Тралялёначка», а следам за iм новы зборнiк вершаў «Смык беларускі».
У тым часе паэт атрымаў ад сваяка спадчыну. Грошы дазволiлi Багушэвiчу разлiчыцца з пазыкамi i адбудаваць бацькоўскую сядзiбу ў Кушлянах. Ён звольнiўся са службы i цалкам аддаўся літаратурнай творчасцi.
Багушэвiч пiсаў новыя кнiгi, складаў слоўнiк беларускай мовы. Ягоныя вершы i апавяданнi вучылi людзей шанаваць родную мову, баранiць свой край ад чужынскай набрыдзі.
Пры жыццi Францiшка Багушэвiча яго творы былi забароненыя расейскімі чыноўнікамі. Дагэтуль невядома, дзе схавалi яны рукапiс ягонай трэцяй паэтычнай кнiжкi «Скрыпка беларуская». Знік з Віленскай друкарні і зборнік «Беларускія апавяданні Бурачка».
Але насуперак усяму гэтаму справа Багушэвіча засталася жыць. Творы паэта клiкалi на барацьбу за вызваленне нашай краiны ад расейскага панавання.
Запавет Францiшка Багушэвiча не забываць сваёй мовы, размаўляць на ёй, каб жыла Беларусь, мы павiнны памятаць i сёння. Бо калі не будзе беларускай мовы, знікне і нашая краіна.
1. Раскажы пра дзяцiнства i юнацтва Францiшка Багушэвiча.
2. Чаму Багушэвiч i ягоныя сябры сталi паўстанцамi? Дзе i разам з кiм ваяваў будучы паэт?
3. Што сталася з Багушэвiчам пасля паўстання 1863 года?
4. За што Францiшка Багушэвiча называлi “мужыцкiм адвакатам”?
5. Як называлася першая кнiга нашага знакамiтага паэта?
6. Пра што “Мацей Бурачок” пiсаў у прадмове да сваёй «Дудкi беларускай»?
7. Што ты даведаўся пра iншыя кнiгi Багушэвiча?
8. За што мы шануем Францiшка Багушэвiча сёння?
9. Якi верш Багушэвiча ты ведаеш? Прачытай яго на памяць.
10. Які галоўны запавет пакінуў нам Францішак Багушэвіч?
Максім Багдановіч
Адным з найбольш таленавiтых прадаўжальнiкаў справы Францiшка Багушэвiча стаў выдатны беларускi паэт Максiм Багдановiч.
Максiм нарадзiўся ў 1891 годзе ў Менску. Ягоны бацька Адам Багдановiч быў добра адукаваным чалавекам. Ён вывучаў звычаi i абрады старажытных беларусаў, надрукаваў некалькi сваiх працаў. Максiмава мацi Марыя таксама мела лiтаратурныя здольнасцi.
Пасля нараджэння Максiма сям’я пераехала з Менска ў Горадню. У гэтым горадзе прайшлi самыя раннiя i бесклапотныя гады будучага паэта. Але, калi Максiму iшоў шосты год, сям’ю напаткала вялiкае гора: раптоўна памерла ягоная мацi.
Неўзабаве Адама Багдановiча перавялi на службу ў расейскi горад Нiжнi Ноўгарад. Там Максiм пражыў дванаццаць гадоў. Ён рос здольным i дапытлiвым хлопчыкам, вельмi любiў чытаць. Максiмаў бацька меў багатую бiблiятэку. У ёй былі кнігі вядомых ва ўсім свеце пісьменнікаў, а таксама зборнікі беларускай народнай паэзіі.
У доме Багдановiчаў часта збiралiся пiсьменнiкi, артысты, мастакi ды iншыя творчыя людзi. Максiм не толькi прыслухоўваўся да iхнiх размоваў. Ён ужо i сам спрабаваў сiлы ў творчасцi.
Аднаго разу, калi Максiму споўнiлася дзесяць гадоў, ён паказаў бацьку свой верш на беларускай мове. Гэта было сапраўднае дзiва! Хлопчык жыў у расейскiм горадзе, у сям’i гаварылi па-расейску, а ён пачаў пiсаць на мове, якую чуў толькi ў першыя гады жыцця.
Вось якой моцнай аказалася дзiцячая памяць i любоў да роднай зямлi! Дапамаглi юнаму паэту таксама беларускiя кнiжкi з бацькавай бiблiятэкi, а потым i газета «Наша Нiва», якая выходзiла ў Вiльнi.
Адама Багдановiча сынавы беларускiя вершы не надта ўзрадавалi. Ён чамусьцi лiчыў, што родная мова будзе перашкаджаць Максiмавым поспехам у навучаннi.
Але Максiм не пагадзiўся з бацькам. Ён моцна любiў Беларусь i ўпарта iшоў сваёй дарогай. Неўзабаве юны творца перажыў шмат шчаслiвых хвiлiнаў. Віленская газета «Наша Нiва» ў адным з нумароў надрукавала ягонае апавяданне «Музќка», а пазней i вершы.
Акрылены поспехам, Багдановiч пiсаў новыя, усё больш дасканалыя творы. Ён яшчэ не ведаў, што яго падпiльноўвала страшная i невылечная тады хвароба — сухоты (туберкулёз лёгкiх). Дактары паведамiлi пра яе, калi сям’я Багдановiчаў пераехала ў iншы расейскi горад — Яраслаўль.