Мужык (водзячы блуднымі вачыма)
Што? куды ты мне кажаш ісці,
Лета яснае, жаць і касіць?
Лёгка песні такія вясці,
Але спробуй на дзеле пажыць.
Свой лажок я падчысціў вясной;
Сеяў шнур — у доўг даў магазын, —
Цяпер, глянь! луг занесен вадой,
Колас, глянь! ці ёсць цэлы адзін.
Еў, не еў, ці адзет, не адзет,
Да ўсяго я ахвотны ў людзей;
3 маёй сілаю лічыцца свет,
Чым жа, чым я на ніве сваей?
Не ўзнімаецца к працы рука:
Апрацівела гора, жыццё.
Эх ты, доля-бяда мужыка,
Ой ты, Лета, ой, Лета маё!
Лета
I не стыдна ж табе век-вяком,
Хоць і дуж, як той дуб векавы,
Вясці гутарку ўсё са плачом,
Ніжэй гнуцца павялай травы!
Нараканнем не зможаш бяды,
Хоць дзень, ноч наракай, небарак:
Шчасце ходзіць гады у рады,
Абмінаючы вёску ўсяляк.
Вось, як ведаеш, я ў цябе госць,
Не драмлі ж, як пад лавай тапор,
Заработкі ў дварэ, чула, ёсць,
Шнур збірай свой ды жыва у двор!
Мужык
Двор я знаю даўно, ой, даўно!
3 году ў год я там сілу ўсю ўпёк;
Калі ж гляну, выходзіць адно:
Пуста хата, свіронак і ток.
Вынімала мне паншчына дух,
Зжыў яе — думаў, воля дасць хлеб,
I ці звёў, ці не звёў той ланцуг,
Як за паншчынай, бедзен і слеп.
Лета
I паехаў жа, братка ты мой…
Невялікі, знаць, толк выйдзе ў нас:
На! касу, серп — ваюй хоць з бядой!
Іду Восені выслаць наказ.
Кідае касу і серп Мужыку пад ногі і адыходзіць. Мужык вострыць касу, прабуе на ўзмежку і, мінаючы вёску, ідзе ў двор. Бура пачынаецца на добрае; бліскае маланка; штораз мацней грыміць гром. Б’е пярун. Пасыпаўся дождж з градам.
Сенажаць і поле, што каля грушы. Гарачыня стаіць нязносная. Мужык, расхрыстаўшыся, косіць. Жонка ў адной кашулі жне; пры ёй на козлах, абвешаных пасцілкай, вісіць у начоўках дзіцянё; двое меншых поўзае ўслед за маткай.
Мужык (абціраючы пот рукавом)
Эх, труды, труды
Непазбытыя!
Эх, каса, каса,
Потам злітая!
I калі ж з табой
Мы, сталёвая,
Здабываць пайдзём
Шчасце новае?
Век звініш, свішчыш,
Адкляпаная,
Век плыве сляза
Неўніманая.
Там гудзе віхор,
Лес хістаецца;
Там пяе касец,
Пацяшаецца.
Эх, труды, труды
Непазбытыя!
Эх, каса, каса,
Потам злітая!
Жонка (абкручваючы нагу, параненую аржоннем)
Не палі агнём
Гэтак, сонейка!
Не калі мне ног
Так, аржонейка!
Трудна спіну гнуць
Спрацаваную,
Каласы збіраць
Паваляныя.
Дабрыцом-сцяной
Не пахвалішся,
Кроў і пот ліеш,
Заліваешся.
Ўсюды Бог гасціў
3 сваёй ласкаю,
Толькі крыў, мінуў
Ніву хамскую.
Мужык
Ўжо каса мая
Прытупілася:
Не бярэ сіўца,
Замарылася.
Пакляпаць пайду
Там на межачцы
I бруском звяду
Як належыцца.
Дый ў ход зноў пушчу
Пад песнь слёзную,
Хай зноў бачыць свет
Сілу грозную.
Жонка (выцягваючы стрэмку з пальца)
Дзіцянё ў казлах
Адзываецца;
Пагляджу пайду,
Як там маецца.
Ох, каб так шнурок
Свой счырыкалі!
Ўжо за пашу ў двор
Адбыць клікалі.
Мужык і Жонка (разам)
I жыццё ж, жыццё
Беспрасветнае!
Ці не лепей ты,
Апраметная!
Мужык садзіцца кляпаць касу, а жонка ідзе к козлам і корміць грудзёй дзіцянё.
Досвітак. Ток. Бледна курыцца на сцяне газоўка. Мужык малоціць. Цэп гудзе. Яму, глуха заводзячы, падцінае вецер. Дзверы адчыняюцца, уваходзіць Восень. У адной руцэ трымае пук усялякіх павялых зёлак, у другой — пусты мех.