Сіпахі звярнуліся з апеляцыяй у стамбульскі дыван. Тым часам Саламея накіравала аднаго з вылечаных сваіх пацыентаў у сталіцу да Ях'і-пашы. 3 ім лекарка была знаёмая яшчэ ў Пецярбурзе, адкуль Ях'я-паша паспеў вярнуцца пасля паддісання мірнага пагаднення паміж Расіяй і Турцыяй. Ях'я-паша атрымаў праз везіра фірман[40] з вырашэннем справы на карысць Саламеі.
Калі ў Русе перад судом паўсталі Саламея і сіпахі, тыя паказалі кадзі[41] рашэнне дывана, якога яны дамагліся і паводле якога належала вярнуць лекарцы толькі выдаткі за праезд і харчаванне туркаў ад Эстляндыі да ВКЛ. У сваю чаргу Саламея паказала фірман. Ібрагім-ага згадзіўся тут жа аддаць грошы, а Гусейн-ага стаў пагражаць лекарцы расправаю. Тады яна дастала з кйшэняў пару зараджаных пісталетаў і сказала: «I ў мяне хопіць пораху на тваіх слуг. Аддай мне тое, што належыць, а пасля няхай будзе, што бог дасць». Гусейн-ага змушаны быў аддаць Саламеі доўг.
Праз два гады пасля гэтых падзей, назбіраўшы дастаткова грошай, якія яна атрымлівала за паспяховае лячэнне, Саламея вырашыла пераехаць у Ясы — сталіцу княства Малдова. Тут яна пазнаёмілася з прыдворнымі гаспадара[42] Малдовы Канстанціна Маўракардата Янам Дэймам, Эпісам і Сталем. Пры іх дапамозе Саламея змагла прабыць у якасці прыдворнай лекаркі некалькі месяцаў, а затым пераехала ў невялікі ўкраінскі горад Камянец-Падольскі, што знаходзіўся ў межах Рэчы Паспалітай. Сюды нястомная падарожніца сабрала ўсіх сваіх дзяцей, напоўненая спрадвечным мацярынскім жаданнем аддаць ім усю ласку і цеплыню свайго неспакойнага сэрца.
ПРЫГОДЫ НА УКРАІНЕ
Падступнасць каменданта Бякерскага * Калі каханне прыносіць гора * Цераз дзяржаўную мяжу — за срэбраны рубель * Візіт да апальнага генерала * Зладзейства "амарата" * Зняволенне ў Хоціне
Здавалася, дабрабыт і спакой нарэшце трывала ўвайшлі ў жыццё Саламеі. Сям'я была побач. Дзеці раслі, вучыліся, часам хварэлі, але гэта звычайна не дужа засмучала Саламею. Ёй, спрактыкаванай лекарцы, даволі лёгка ўдавалася пазбавіць ад нямогі сваіх блізкіх. Але, відаць, самім лёсам было наканавана гэтай жанчыне неспакойнае жыццё.
Тут, у Камянцы-Падольскім Саламея напоўніцу адчула на сабе самавольства мясцовых улад. Камендант замка генерал Дамінік Бякерскі пазычыў у лекаркі грошай. Пад заклад ён перадаў ёй сталовае срэбра, коней і іншыя каштоўныя рэчы. Але калі лекарка пачала збірацца ў дарогу і папрасіла вярнуць пазыку, генерал не аддаў грошай, больш таго — запатрабаваў назад і срэбра, і коней. Вядома, Саламея не згадзілася. За гэта камендант пасадзіў яе пад хатні арышт, апячатаў усю маёмасць і, зразумела, не даў пашпарт на выезд за мяжу.
У гэтым жа часе яе кінуў муж Фартунат Піхельштэйн. Бякерскі вырашыў выслаць Саламею ў горад Белая Царква ў пажыццёвае зняволенне. Аднак лекарцы ўдалося знайсці прытулак у дамініканскім кляштары.
Пераапрануўшыся ў чужое адзенне, Саламея ў 1743 годзе ўцякла з Камянца-Падольскага. У тым месцы запісак, дзе яна згадвае пра гэтыя падзеі, чуваць крык роспачы: «I так я засталася ў такім сіроцтве без дапамогі, без грошай, вось як абышлася са мною мая айчына…»[43]
Пасля доўгіх блуканняў і пакут лекарка нарэшце патрапіла ў Варшаву. Яна пераканала вялікага кароннага гетмана[44] Юзафа Патоцкага асудзіць незаконныя дзеянні каменданта Бякерскага. У выніку маёмасць ёй вярнулі.
Пасля гэтага Саламея вырашыла вярнудца ў Пецярбург, каб уладкавадца на службу да новай імператрыцы Лізаветы Пятроўны. Шмат гора на той час прынёс ёй «амарат»[45], малады падольскі афіцэр-шлях-ціч, які быў маладзейшы за Саламею на сем гадоў. Імя яго лекарка не называе, а пазначае ў сваіх запісках толькі ініцыяламі I. М. С. Z.[46]
«Амарат» не толькі пражываў набыткі лекаркі, але быў вінаваты ў смерці старэйшага сына Саламеі. Ён замкнуў хдопчыка ў сырым халодным склепе, каб той не расказаў маці пра айчымавы п'янкі і забавы. Хлопчык прастудзіўся і памёр. Лекарка вырашыла пакінуць межы няўтульнага Польскага каралеўства і паехаць у Кіеў, які ўваходзіў у склад Расійскай дзяржавы. Дачку сваю яна змясціла ў львоўскі кляштар, а сама распачала клопаты аб пашпарце на выезд у Расію. Гетман Патоцкі, да якога яна звярнулася, адмовіў ёй выдаць падарожную. Становішча ўскладнялася і тым, што на руска-польскай граніцы усіх, хто праязджаў, змяшчалі на сорак дзён у лазарэт для каранціну, бо расійскія ўлады баяліся заносу ў краіну эпідэмічнай хваробы.
41
Кадзі (з арабскай мовы) — суддзя, які аднаасобна ажыцяўляе судаводства на аснове шарыяту (мусульманскага права).
43
Гаворачы пра «айчыну», Саламея Русецкая мае на ўвазе, вядома, не Польскае каралеўства, у скдад якога ўваходзіў тады Камянец-Падольскі, а Рэч Паспалітую.
46
Невядома, хто за гэтымі ініцыяламі. Даследчык Р. Полак ва ўступе да публікацыі дзённіка Саламеі Русецкай расшыфроўвае ix такім чьшам: першая літара — імя, друіая — прозвішча, а трэцяя і чацвертая — «чэсніковіч збаражскі», г. зн. сын збаражскага чэсніка.