Талерантнасьць ні ў якім выпадку не азначае адмаўленьня ад сваіх перакананьняў і каштоўнасьцяў. Яна спрыяе дыскусіі і дыялёгу, заснаваных на веры ў слушнасьць сваіх перакананьняў з адначасовай павагай для пазыцыі іншых людзей. Рэлігійная талерантнасьць цалкам не вядзе да адрачэньня ад ісьцінаў сваёй веры. Калі-б гэтак было, яна асацыявалася-б зь безыдэйнасьцяй, скептыцызмам і абыякавасьцю.
У Дзеях Апостальскіх ёсьць красамоўнае апавяданьне пра Апостала Пятра і сотніка Карнілія. Калі Апостал увайшоў у ягоны дом, той „упаў да ног яго і пакланіўся. Але Пётр падняў яго гаворачы: устань, я таксама чалавек... І прамовіў да іх (прысутных): вы ведаеце, што нельга жыду лучыцца ці схадзіцца з чужынцамі, але Бог паказаў мне не лічыць ніводнага чалавека паганым ці нячыстым” (Дзеі. 10, 25-28). Усе вакол лічылі сотніка паганцам, чужынцам, горшым за іх, але ня Пётр. Ён выявіў больш за талерантнасьць, хаця мог сказаць або прынамсі падумаць: ясна, што ты горшы, ты чужынец, паганец, ты сапраўды нягодны, каб я нават размаўляў з табою, але я велікадушна не брыджуся табою. Калі-б у талерантнасьці Пятра было гэтулькі зазнайства і пагарды для сотніка, дык яна сапраўды абражала-б і прыніжала-б чалавека.
Цікавыя ўказаньні пакінуў нам Апостал Павал, для якога таксама талерантнасьці відавочна было мала. Ён пісаў: „Нічога не рабеце зь перакорлівасьці або дзеля марнае славы, але ціхай мудрасьцяй лічыце адно аднаго вышэй за сябе” (Піліп. 2, 3). „Ня думайце пра сябе больш, чым трэба думаць... Будзьце аднадумныя між сабою, ня думайце зашмат аб сабе... ня будзьце мудрымі самі празь сябе. Калі магчыма з вашага боку, будзьце ў згодзе з усімі людзьмі... Ня мсьціце за сябе... калі вораг твой галодны — накармі яго... Ня будзь пераможаны злом, але перамагай зло дабром” (Рым. 12, 3-20). Тут таксама не гаворыцца, што „вы лепшыя, але прынамсі яўна не дыскрымінуйце тых горшых”. Для Паўла, гэтак-ж як і для Пятра, самой талерантнасьці было мала. Ён лічыў, што заміж велікадушных талерантных паводзін трэба іншых „лічыць нават вышэй за сябе”.
Для нас найбольш аўтарытэтным зьяўляецца Ісус Хрыстос. Ён вучыў ня толькі розуму, але таксама памяркоўнасьці ў ацэнках і паводзінах, бо любіў людзей і асуджаў толькі зло. Сваё Царства Ён супрацьпастаўляў сьвету крывадушнасьці, тупасьці і заўзятасьці. Таму і асуджаў крывадушнасьць і зазнайства фарызэяў, якіх называў „пабеленымі магіламі”. Дасканала разумеў таксама матэрыяльную і духоўную беднасьць і нават для грэшнікаў знаходзіў словы прабачэньня, калі толькі бачыў у іх прынамсі цень пакоры і раскаяньня. Такую спадчыну Сын Чалавечы пераказаў Царкве ў якасьці ўказаньняў для яе.
Калі мы ня ў змозе з такой любоўю ставіцца да ўсіх людзей, бачачы ў іх таксама стварэньне Божае, дык хай прынамсі, як мінімум, будзе ў нас разумная талерантнасьць.
Любіць сваё, паважаць чужое
„Адкуль магу мець упэўненасьць, што мая праваслаўная вера сапраўдная? Мае суседзі — каталікі, працую з баптыстам і нават ведаю аднаго іегавіста. Зразумела, ёсьць і мусульмане, і будысты. Кожны зь іх перакананы аб праўдзівасьці сваёй веры, нават аб іх лепшасьці і выключнасьці. Можа і я, калі-б нарадзіўся ў іслямскай сям’і, быў-бы перакананы, што іслям — сапраўдная рэлігія?” Неаднойчы можна пачуць такія выказваньні нават ад найбольш руплівых парафіянаў.
Паспрабуем пайсьці шляхам гэтага „а што было-б калі?”. Многія з нас нарадзіліся ў камуністычных краінах. Усе народжаныя там маглі-б паступіць у камсамол, кампартыю, быць фанатычнымі чэкістамі, дзеячамі, але ня мусілі-б. Маглі-б па меры магчымасьці звычайна жыць, працаваць, не змагацца зь ніякімі „ворагамі народу”, ставіцца да дзяржаўнага ладу без варожасьці, але і без энтузіязму. Канкрэтныя абставіны, у якіх мы нарадзіліся і жывем, хаця і фармуюць наш сьветапогляд, усё-такі ня цалкам пазбаўляюць нас свабоды ўсякага выбару. Калі я нарадзіўся з бацькоў беларусаў, я неабавязкова мушу быць беларускім патрыётам. Ня мушу быць таксама гарачым прыхільнікам Праваслаўя толькі таму, што праваслаўнымі былі мае бацькі. Самога месца нараджэньня мала. Хрыстос, які нарадзіўся ў віфляемскіх ясьлях, ня быў аслом.
На сьвеце мноства народаў і рэлігіяў. З гэтай размаітасьці складаецца духоўнае багацьце чалавецтва. Радзіма, мова, рэлігія — гэта тыя найбольш істотныя вымярэньні культурнай супольнасьці, у якую ўваходзім праз нараджэньне і выхаваньне, а затым праз актыўнае ўдзельніцтва. Мы нават ня ў змозе належна асэнсаваць наколькі гэтая супольнасьць, асяродзьдзе фармуюць нас. Дарэчы, у добрым і дрэнным сэнсе, бо ў кожнай культурнай традыцыі ёсьць і нэгатыўныя элемэнты. Такім чынам, калі мы прыходзім на сьвет у дадзенай супольнасьці, гэта яшчэ не дае гарантыі, што будзем актыўнымі членамі гэтай супольнасьці. Дзеля гэтага трэба яшчэ прыкласьці шмат намаганьняў.