Канчалася восень. Пачыналася зіма, а з ёю — вятры, снягі, сцюжа… Удзень Віка бадзялася па горадзе, заходзіла ў магазіны і ў тыя ж вакзалы пагрэцца, жабравала па кватэрах. А ўвечары ехала электрычкай за горад, у адну пустую дачу — там выцягваўся з дзвярэй прабой. Закутвалася ў лахманы і начавала на падлозе. Памятаючы горкі айчымаў вопыт, ні да якіх слоікаў з марынадамі і кампотамі нават не дакраналася, хоць часта якая брала спакуса! Усё ж вечна так цягнуцца не магло. Хтосьці высачыў яе, сказаў гаспадарам. Тыя замянілі не тое што прабой з замком, а нават і дзверы — з драўляных на металічныя. Заставаўся адзін шлях — на вакзал. Там аднойчы яны і сустрэліся, бяздомныя маці з дачкою. Віка ледзь пазнала яе. Матуля была цвярозая, плакала, кляла айчыма, скардзілася, што зусім хворая. Але чым магла памагчы ёй дачка? Маці раптам дастала з адной са сваіх сумак, якімі вечна абчапляныя бамжы, абрывак навагодняй паштоўкі, настолькі стары, пашарпаны, што нічога, што там напісана, амаль нельга было разабраць, толькі прозвішча. «Гэта нейкая айчымава цётка. з Сімферопаля, — праз кашаль казала маці, — найдзі яе. Можа, і прыме. Пра мяне не думай, ратуйся, дачушка, сама! Падай у ногі, прасі, малі.» — «Ды як мне яе знайці, тую цётку?!» — «Мо ў якім адрасным стале, мо ў міліцыі, мо так хто падкажа. Прозвішча ж вядома!» На развітанне Віка дала ёй грошай, што настарцавала па людзях, сабе пакінула адну драбязу — у лазню схадзіць, ды ў танную цырульню, ды купіць што ў дарогу.
За Гомелем, на Чарнігаўскай трасе яе падабраў першы ж дальнябойшчык. Узрадваная, яна нават увагі не звярнула, што пасля вялізнага моста — развілкі, дзе сыходзілася, перапляталіся і разбягалася ў розныя бакі дзесятак малых і вялікіх дарог, яны паехалі не на поўдзень, а на захад — на Мінск. Калі сцямнела, дальнябойшчык пачаў прыставаць да яе. Яна ўкусіла яго за руку. Тады ён спыніўся і высадзіў яе — нават не высадзіў, а проста выкінуў з кабіны. Вакол быў лес і мяла завіруха. Усё далейшае ён, Крушынскі, ведае. Дзяўчынка пайшла ў гэты лес, стараючыся забрацца чым глыбей, затым наламала пад ніз лапак і легла пад хвойку. Помніць яна толькі, што стала ёй добра, цёпла — і больш нічога.
— Дык ты пагэтаму нямой прыкінулася? — спытаў Крушынскі. — Быў свежы прыклад з гэтым… дальнябойшчыкам?
Яна кіўнула.
— Ясна… Ану, пакажы мне той абрывак паштоўкі, — папрасіў ён.
— Паштоўка ў сумцы засталася, а сумка ў машыне.
— Як?! — ён аж ускочыў з табурэткі. — Ты адзіны свой паратунак не пры сабе насіла, а ў нейкай сумцы?!
— Ды я помню прозвішча, — абыякава сказала яна, — а больш там не разабраць, усё расплылося.
— Ну і то добра, што хоць прозвішча запомніла. Хаця! — Крушынскі машынальна выцягнуў цыгарэты, але схамянуўся, што ён не адзін ужо. Кінуў пачак на стол. — Хаця мала верагодна, што і там ты некаму будзеш патрэбная. Нават калі і знойдзеш тую цётку. А ўвогуле, — прыйшло яму раптам на розум, — чаму я павінен табе верыць?
Ён уважліва, як бы выпрабоўваючы, паглядзеў на яе. Яна маўчала.
— Во папаў… Во ўліп, дык ўліп… Ну, добра, не крыўдуй. Я табе веру. Кожнаму слову. І што цяпер рабіць?
Яна паціснула плячыма.
— Не магу ж я цябе тут пакінуць!
— А чаму і не? — спытала яна раптам, і далей, не даючы яму апамятацца, загаварыла хутка: — Я б да вясны толькі пажыла — і ўсё! Я памагаць вам буду, есці варыць, падмятаць.
Ашаломлены, ён моўчкі глядзеў на яе. І толькі калі ўбачыў, што ў яе вішнёвых вачах — мальба скрозь слёзы, узарваўся:
— Ты думаеш, што ты кажаш?! Падмятаць! Ды табе вучыцца трэба, за партаю ў школе сядзець, а не ў глухамані, без святла без радыё, з чужым дарослым дзядзькам. Калі б ты была хоць хлопчыкам! — вырвалася ў яго міжволі. Ён замоўк тады, зразумеўшы, якое глупства вярзе. А калі б хлопчык, дык што? Ніякіх гасцей! Ні хлопчыкаў, ні дзяўчынак! Не для таго ён так крута мяняў сваё жыццё, каб звязваць яго з кім бы там ні было! Ды і ўвогуле — што гэта такое? Гэта нейкі абсурд, з якога боку ні глянь! Гэта ж не сабака прыбіўся, не кот — чалавек, тут нават чыста юрыдычныя могуць быць наступствы! Трэба ж некаму паведамляць, звязвацца з уладамі, нейкімі камісіямі, міліцыямі. Не, не, ніякай гаворкі тут нават быць не павінна!
— Прабач, я крычу, злуюся, — сказаў ён, астываючы, — гэта лішняе. Давай так. Ты хочаш тут застацца? А мне што казаць людзям? Калі яны даведаюцца?
— А ніхто не даведаецца. Удзень я не буду выходзіць з хаткі, як сёння.
— Не выдумляй! — ізноў давялося яму павысіць голас. — Табе трэба са сваімі аднагодкамі быць, з маткаю, з цёткай крымскаю. не ведаю, з кім! Але не са мною! Ты ж зусім не ведаеш, хто я, што я.
— А я табе веру, — сказала яна спакойна. — І не баюся цябе.
Крушынскі да таго ўразіўся, што нават гэтага «ты» не заўважыў.
— Адкуль такая… ўпэўненасць?
— А проста бачу, які ты. Я ўмею ў людзях добра разбірацца.
Ён гмыкнуў. Смешна было чуць гэтую дзіцячую пахвальбу.
— Разбірацца… З лялькамі табе б яшчэ гуляць, а не ў людзях разбірацца. Значыць, так. Яшчэ раз прашу — выкінь усё з галавы. Ды і бачылі цябе, доктар гэты, і таксісту ён расказаў, канечне! — І зноў запнуўся Крушынскі. Ды што такое! Ён як бы сам хоча пакінуць яе тут, але ўвесь час шукае прычыны, па якіх зрабіць гэта нельга!
— Цяпер, вось зараз, выганяць я цябе, само сабою, не збіраюся. Адпачні, падлячыся. Але заўтра, чуеш? заўтра я адвязу цябе ў горад і пакіну там. Зразумей мяне, Віка. І не крыўдуй. У мяне сваіх клопатаў вышэй галавы. Усё, больш на гэтую тэму не гаворым. Справа вырашана!
Крушынскаму і праўда не цярпелася хутчэй, і хоць бы як-небудзь, скончыць і непрыемную гутарку, і ўвогуле ўсю гэтую гісторыю. Ну, нічога, заўтра яна скончыцца!
Ён адчуў раптам голад; успомніў, што і дзяўчынка ж нічога не ела. А ён, спяшаючыся, і не купіў у горадзе нічога.
— У нас жа зайчаціна сохне ў грубцы! Замітусіўся Крушынскі, пачаў даставаць гаршчок.
Наталіўшы голад зайчацінай, якая зусім не засохла, а аказалася надзіва смачнай, маўчалі. Крушынскі курыў, пускаючы дым ў лаз грубкі. Ён усё думаў аб нечым. І дзяўчынка думала.
Ён спытаў:
— Дык ты праўду мне расказала? Пра сябе?
У адказ ён пачуў… хіхіканне. Ён здзіўлена ўталопіўся ў яе. І ўбачыў, што яна ляжыць тварам у падушку. Плечы яе ўздрыгвалі. Тое, што Крушынскі прыняў за смех, былі слёзы. Яна ўсхліпвала.
Ён не стаў суцяшаць яе. Толькі моцна зацягнуўся апошні раз, аж да кашлю. Якія тут маглі быць суцяшэнні. Што можа ён зрабіць у гэтай дурной сітуацыі, ды і наогул у гэтым жорсткім, бязлітасным жыцці? У якім нават ён ламаўся, і ледзь выжыў — ён, здаровы, дужы мужчына, салдат! А тут — крохкае, няшчаснае дзіця.
«Як верабей за пазухай», — падумалася яму.
Раздзел XI
Раніца. — Зноў у горадзе. — Крушынскі едзе ў тралейбусе. — Віка затрымана. — Міліцыянер правярае дакументы. — Метамарфоза. — Вяртанне ў леснічоўку.
Звечара спаць леглі рана, і прачнуліся рана. Віка, добра ўчара пад'еўшы, выспалася. Яна выглядала зусім здаровай.
— Ты гатова? — без цырымоній спытаў Крушынскі.
Яму трэба было быць суровым, каб не даць пасяліцца ў сабе ні каліва жаласці.
— Гатова…
Папілі гарбаты з малінаю. Крушынскі нецярпяліва пазіраў на гадзіннік.
— Усё, апранайся.
Віка пакорліва выконвала ўсе яго загады. Апранулася. За гэтыя суткі адзенне высахла, яшчэ ўчора Крушынскі нават выбіў на снезе яе паліто, а потым вычысціў шчоткаю, і сяк-так падрамантаваў маланкі на боціках.
Да Мінска дабраліся лёгка і хутка. Крушынскі ўжо ведаў, што ёсць такі харошы ранішні аўтобус, які падбірае пасажыраў нават у цемры на лясной дарозе.