- Той? - кажа чалавек з куксай. - Яго я ведаю, ён усюды й нiдзе, i вычварае штукi з картамi, што чыстае вам дзiва, i каторае з вас нават падумае, што ён умее загаворваць казiныя бэбахi, каб яны ператваралiся ў залатыя, але калi каторае паспрабуе расплацiцца такiм золатам, яно тут жа, у руцэ, зноў гаўнякамi абернецца.
Той другi сьмяецца бязрадасным сьмехам i будзе казаць:
- Гэта, мабыць, залiшне з тым тваiм золатам i бэбахамi, але што да картаў, дык раскiну вам так, аж што будучыню ўбачыце, i ўсё ў натуры й без падвоху, туз падспод, сямёрка да тройкi, усё па сiстэме, каб вы ведалi; а цяпер я ў разьезьдзе па справах гешэфту, шукаю аднаго жыда, яго тут бачылi, хацелася б перакiнуцца слоўцам-другiм.
- Жыда, во, - кажа юны Айцэн, убачыўшы ў гэтым тэму, на якую ён мог бы вой як разагнацца, бо цётачка з Аўгсбурга напхала яму галаву расказамi пра вя-лiкае панства Фугкраў, якiя колiсь гандлявалi грашыма й фiнансавалi ўсё князёўства краю, нават самога кайзера, а цяпер тут жыды, адны жыды, толькi ўжо даражэй абыходзяцца й ня любяць задавацца сваiмi багацьцямi.
- Ах, божа, - кажа той другi, - гэта вы пра народ, зь якога паходзiць наш Гасподзь Iсус.
- Якi яго цьвiкамi да крыжа! - трыўмфуе Айцэн, ён ведае гэтыя дыскурсы, ягоны бацька ў Гамбургу ўжо няраз дыспутаваў з жыдамi, у якiх пазычаў грошы пад высокi чынш. - а й якiм жа такiм слоўцам вы хацелi б зь iм перакiнуцца, вашым жыдам?
- Я хацеў бы даведацца ў яго, цi ёсьць ён той, хто ён ёсьць, - кажа яго сусед.
Гэта да глыбiнi душы кранае юнага Айцэна, якi ведае сваю Бiблiю i яшчэ ведае, што наш Гасподзь Iсус, будучы спытаны пра тое самае, адказаў, я ёсьць, хто я ёсьць. Але ён рагоча на цэлае горла, каб пазбыцца пачуцьця, што закралася ў яго, i кажа:
- I яго вы, мусiць, абмухлярыце, вы ўсе так зрабiлi б, каб маглi.
Але той другi, здаецца, ужо змогся ад духоўнай спрэчкi. А як што якраз увайшоў слуга й памецiў кружочкамi й крыжыкамi на грыфельнай таблiцы, колькi кiм зьедзена й выпiта, а пасьля згроб абрус разам зь мiскамi й лыжкамi, усё да апошняга кубка, i вынес, ён вымае зь кiшэнi калоду картаў, ну, такiх, якiя цяпер чысьценька друкуюцца й называюцца чортавым малiтоўнiкам, кладзе зь яе дзесяць картаў перад сабою на голы стол i запрашае Айцэна, каб ён зь iх выбраў сабе адну, запомнiў яе, i як толькi гэта добранька зробiць, ён яму яе адкрые. Айцэн разглядвае карты, якiя, адкрытыя, дзiўным чынам спакушаюць яго, i ён думае сабе, што ўсё гэта чыстая лухта й блiзiр; але ўсё-такi выбiрае адну, чырвовага туза, на памяць пра дзеву Барбару Штэдэр, там дома, у Гамбургу, якая потайкам добра-такi прыпяклася яму, i кажа незнаёмаму, што вось ужо гатовы, адгадвай. А той ужо зьбiрае ўсе дзесяць адкрытых картаў, кладзе да астатнiх, закрытых, i спрытнымi рукамi тасуе калоду так хутка, што гасьцям у пакоi, якiя з кубкамi й чаркамi ў руках падышлi блiжэй i, поўныя цiкаўнасьцi, абступiлi яго й Айцэна й таго куксатага, аж у вачах застракацела. А тады шырокiм жэстам раскiдае калоду перад Айцэнам, сарочкамi дагары, i кажа:
- Сачыце ўважлiва, геру студыёзус, выбiраеце тры разы, - цяпер цягнiце!
Айцэн слухаецца.
- Гэтая пакуль што не, - кажа незнаёмы. - Адкладвай убок.
Айцэн цягне другi раз.
- I гэтая пакуль што не, - кажа той. - Вы ж ня хочаце расчараваць мяне, мой юны пане!
Айцэну пад каўняром запякло. Калi ўсё гэта толькi блiзiр, думае ён зноў, але тут жа пераскоквае на iншае - дзеве Штэдэр якраз, пэўна, вельмi залежыць, каб з трэцяга разу ён вышмаргнуў правiльна, рука дрыжыць, ён чуе на сабе пачашчанае дыханьне тых, што абступiлi яго, i наўгад, усьляпую цягне.
- Самусенькi акурат! - кажа незнаёмы. - Чырвовы туз. Рацыя, геру студыёзус?
Юны Айцэн стаiць, разьзявiўшы рот, i ня ведае, з чаго большаму дзiву давацца: з гарбатага, якi, цяпер гэта ўжо пэўна, агнездаваўся ў ягоным жыцьцi, альбо ж зь сябе самога, што так цэлка патрапiў з выбарам. Усе астатнiя моўчкi застылi, i толькi той, куксаты, раптам бярэцца рагатаць, як усё роўна ненармальны якi, i крычыць:
- Ах, братачка Лёйхтэнтрагер, якiя дзвосы вы нам тут выстаўляеце: з апошняга дурня робiце празарлiўца й прарока!
I з гэтых слоў Айцэн нарэшце даведваецца iмя незнаёмага, i яму, абазнанаму ў латынi пасьля чатырох гадоў лацiнскай школы ў родным горадзе, адразу прыходзiць у галаву пракляты Люцыпар, але, дзякаваць богу, мы яшчэ ў Германii, дзе "лёйхте" ёсьць лёйхтэ, гэта значыць "сьветач, зьнiч", а "трагер" ёсьць трагер - "носьбiт" i нiшто iншае, i той хто носiць гэты сьветач ёсьць "начны вартаўнiк" - Лёйхтэнтрагер.
Цяпер ужо i ўсiм закарцела параiцца з картамi, але Лёйхтэнтрагер тлумачыць, што, каб усё iшло сваiм добрым ладам, патрэбна пэўная сымпатыя, якое ў яго да iх нямашака; але ён-такi гатовы за пяць грошаў з носа вычытаць кожнаму з картаў ягоную будучыню, чаго якраз-такi ўсiм i закарцела даведацца, як iдуць iх гешэфты, якiя палюбоўнасьцi кожан зь iх мецьме, каму наставiць рогi яго законная супасьцельнiца, хто памрэ ад меча, хто скончыць свой век на шыбенiцы, а хто сканае дома ў ложку, аж Лёйхтэнтрагер за кароткi час зарабiў сваiмi прадказаньнямi куды больш грошай, чым нехта там другi за шэсьць дзён найруплiвейшай ручной маталыжнасьцi. Толькi юны Айцэн не рашаецца з ходу ўпусьцiць пяць грошаў, не, не таму, што ня мае, а таму што найглыбчэй верыць, што лёс людзкi ў руцэ божай, а не ў калодзе размалёваных зашмуляных картаў, i потым, думае ён, i без таго аднаго пэрсанальнага цуду на вечар годзе.
Тым часам галава яго ад вiна й цяпла вiруецца ўсё больш i больш, i ён ужо ня ведае, адкуль ён узяўся ў вялiкiм ложку ў пакоi на верхнiм паверсе "Лебедзяў", ведае толькi, што ў цемры прыходзiць да памяцi й што ляжыць у кашулi, курце й штанах, а шкарпэткi й чаравiкi прапалi гэтаксама як i мяшэчак, якi ён насiў на нацельным паяску: яго апаiлi й абакралi, i добра, што ён адразу не паверыў незнаёмаму, якi так назольна ашываўся каля яго, гэтаму, як яго? - Лёйхтэнтрагеру, i таму другому бiндзюку з куксай, - хто ўжо раз вызьвяраўся на начальствы, той нiколi не патрапляе ў закон. Вось ужо ён мерыцца ўскочыць, нарабiць гвалту - абакралi! забiлi! дзяржы яго! - калi раптам ў месячным сьвятле з акна бачыць, што той куксаты мiрна ляжыць каля яго, чуе яго сапеньне, а на сваёй заголенай лытцы адчувае кумпячыстую нагу Лёйхтэнтрагера, якi, зрэшты, ня сьпiць i тапырыцца ў цемру, быццам нешта выслухоўваючы, i як што ён заўважае раптоўнае хваляваньне свайго суложнiка, кажа яму:
- Я прыбраў ваш капшук, геру студыёзус, i каб нiхто ня сьцiбрыў, падсунуў вам пад галаву.
Юны Айцэн намацвае свой мяшэчак, ага, правiльна - тоўсты й круглы, такi, якiм яго й справiла яму цётка ў Аўгсбургу ў дарогу дахаты, бо чалавек ён ашчадлiвы, трацiцца толькi на самае-самае збытнае, так ужо ён выхаваны сваiм купецкiм бацькам, якi ўвесь час настаўляў яго: адно да аднаго, сынку, прыкладаецца сума. Супакоiўшыся, ён ужо зьбiраецца зноў апусьцiць галаву на юрзачок з манаткамi, калi раптам чуе тое, да чаго, мусiць, прыслухоўваўся ягоны сусед i тайны дабрадзей: крокi. Крокi за драўлянай сьцяной, якая аддзяляе гэты пакой ад iншых; там нехта пахаджае туды-сюды, туды-сюды, бесьперастанку, бяз супыну, i як жа бо даўно?
Юнаму Айцэну робiцца несамавiта, ён блiжэй падсоўваецца да суседа, якi, як ён цяпер сабе зазначае, валасаты па ўсiм целе й нават на горбiку, i кажа яму нашаптам, сам ня ведаючы, чаму кажа:
- Як той Вечны Жыд, што мусiць цэлы час вандраваць.
- Як вы на яго выйшлi? - таропка шэпча той яму ў адказ. - На Вечнага Жыда?
- Гэта толькi так сказалася, - кажа Айцэн. - Так называюць чалавека, якому не сядзiцца на месцы. - I зноў чуе крокi, ня можа iх адцурацца й штурхае Лёйхтэнтрагера ў рэбры: - А што, калi мы нацягнем штаны й сходзiм туды, можа, у хлопца яшчэ ёсьць вiно й ён будзе рады за кампанiю?..
Другi цiха засьмяяўся.
- Я ўжо быў. Прачынiў дзьверы й заглянуў, але там нiкога, толькi ўсякi хлам, некалькi скрынак, развалены стол i крэслы, ну, ўсё такое, што бывае ў запусьцеласьцi.
Айцэн маўчыць. Яму страшна, але ён не падае выгляду, нi сабе, нi тым болей Лёйхтэнтрагеру. Пасьля пытаецца:
- А крокi?
- Можа, нам проста мроiцца, - кажа другi й пазяхае.
Айцэну падаецца праблематычным, каб двум адразу мроiлася тое самае, i ён трасе галавою.