ІВАН ШАМЯКІН
АХ, МІХАЛІНА, МІХАЛІНА...
Аповесць
Слухаючы яе першы раз у шумным кафэ пры абласной гасцініцы, я, як кажуць у нашым пісьменніцкім асяроддзі, «загарэўся тэмай» — падумаў: гэта ж гатовы сюжэт, у такім выглядзе жыццё рэдка дорыць яго нашаму брату. Але ў гісторыі не было канца. Яго трэба было прыдумаць. Гадзіны праз дзве пасля размовы я ўжо меў некалькі варыянтаў развязкі. Аднак хацелася ведаць, як такі заблытаны вузел развяжа само жыццё. А таму, прызнаюся, калі настойліва дамагаўся для яе прыёму ў сакратара абкома, то рабіў гэта не толькі ад шчырага жадання і грамадскага абавязку — памагчы чалавеку, але і з некаторага эгаістычнага меркавання — наблізіць фінал і пасля даведацца, які ён у жыцці, і параўнаць з маімі — ці ўдалося адгадаць? Што зробіш — прафесія часам вымушае да хітрасці!
К канцу дня мы з ёй былі ў прасторным кабінеце перад аўтарытэтным сталом, за якім сядзеў з выгляду вельмі просты чалавек — зусім не аўтарытэтны ў тым значэнні гэтага слова, да якога мы за пэўны час прывыклі.
Пятро Гаўрылавіч тады быў яшчэ новым чалавекам за гэтым сталом. Прыйшоў ён у абком з інстытута, з пасады рэктара. Натуральна, што не паспеў яшчэ набыць глыбакадумнай паважнасці, знарокавай стомленасці і рассеянасці ў размове з людзьмі. Акрамя таго, у інстытуце яму, відаць, нярэдка прыходзілася выслухоўваць споведзі такіх жа, хіба трохі маладзейшых, дзяўчат і жанок. Я па тэлефоне коратка пераказаў яму сутнасць таго, што пачуў сам ад жанчыны. Можа таму ён разглядаў яе сваімі блізарукімі вачамі праз акуляры з добрай увагай і шчырай цікаўнасцю, вельмі прыхільнай, неабражальнай, якая хораша супакойвае наведвальніка.
Але яе гэта, відаць, мала супакоіла.
Там, перада мной адным, яна ні на хвілінку не бянтэжылася, нават калі расказвала пра самыя інтымныя свае пачуцці і перажыванні. Гаварыла проста, натуральна, дзе з болем, дзе з абурэннем, а дзе і з гумарам, хоць смешнага ва ўсёй гісторыі мала.
А тут ніяк не магла пачаць сваю споведзь. Залішне доўга камечыла пацёртую дужку рыдыкюльчыка, глядзела долу на бліскучы паркет. Разы два глянула на мяне. Адзін раз так, быццам папрасіла: «Пачніце вы, скажыце што-небудзь. А то мне цяжка»; другі — з нейкай дзіўнай, больш інтымнай, чым дазваляла наша кароткае знаёмства, усмешкай.
Пятро Гаўрылавіч не прыспяшаў жанчыну. Разглядаў не толькі яе твар, але і рукі, пальцы, прыгожыя, аднак, ужо трошкі загрубелыя, як ва ўсіх вясковых настаўніц. Нарэшце, не вытрымаў, сказаў амаль афіцыйна:
— Слухаю вас, Міхаліна Казіміраўна.
Тады яна пачала расказваць. I ўжо ў першыя хвіліны я здзівіўся: гэта быў зусім іншы расказ, больш таго — другога чалавека. Не, яна расказвала тое ж самае, нават, калі хочаце, больш лагічна, паслядоўна і спакойна, толькі карацей — менш падрабязнасцей і менш здагадак пра думкі і намеры людзей, якія мелі дачыненне да яе лёсу. I менш даверлівасці, больш стрыманасці. Увогуле гэта натуральна: адна справа — расказваць пісьменніку, другая — сакратару абкома, у кабінеце, дзе сама абстаноўка прымушала да стрыманасці і нават да некаторай афіцыйнасці.
Я гэта разумеў. I аднак жа ніяк не мог вызваліцца ад уражання, што слухаю зусім другога чалавека, чую зусім другі расказ, падобны да першага толькі сваёй знешняй фабулай. Што здарылася — уцяміць не мог. Змяніўся настрой жанчыны? Ці можа за нейкія чатыры-пяць гадзін я сам так трансфармаваў гэты матэрыял, так «пераварыў», зрабіў «сваім», што дакладны паўтор, ды яшчэ ў другіх інтанацыях — ужо «не маё», чужое, інакшае, чым патрэбна мне. Але чаму ў кафэ я ўсяму верыў, а цяпер і раз, і другі, і трэці ўсумніўся ў праўдзівасці сітуацый, якія ўзнікалі на працягу яе своеасаблівай трагедыі, яе шчасця і бяды? А з’явілася адчуванне фальшы — і знікла жаданне пісаць. Ужо недзе напалавіне я слухаў яе амаль абыякава. Думаў: «Я зрабіў добрую справу, памог ёй сустрэцца з сакратаром — даволі; у мяне хапае іншых спраў, клопатаў, сюжэтаў».
Але — не! Я зноў паверыў ёй і зноў «загарэўся тэмай», калі яна так незвычайна, так шчыра выказала сакратару сваю просьбу.
Ішоў час, была другая работа, і гісторыя Міхаліны Казіміраўны, хоць я не раз успамінаў яе, ляжала ў маім творчым запасніку.
Мінула амаль два гады. Тое, што называецца ў нас творчай камандзіроўкай, занесла мяне ў адзін палескі раён. Я трэці раз сустрэўся з настаўніцай і пераканаўся, што яна не зманіла, даведаўся, пра той працяг яе радасці і гора, які можна бадай назваць канцом...
Цяпер я ўжо не мог не напісаць. Але з чаго пачаць? Безумоўна, з яе першага расказа...