Не люблю я ні высокіх слоў, ні палымяных клятваў, а тым больш — тэатральных жэстаў. Я прагнала б прэч мужчыну, каб ён упаў перада мной на калені. Не трэба мне цалаваць ногі, каб даказаць любоў. Але не гэта мяне ўразіла. Я не чакала радасці, не спадзявалася на блізкае спатканне. I аднак ад такога пісьма мне чамусьці зрабілася вельмі балюча.
Павел Адамавіч, відаць, убачыў гэты боль на маім твары, бо спачувальна ўздыхнуў.
— Не прыйдзе. Я ведаю. Ён сказаў мне. Не герой! Не!
— Не трэба...— зноў папрасіла я.
— Не буду,— паабяцаў ён і зморшчыў твар.— А яна, фермерша! О, якая гэта тыгрыца, скажу я вам! Сатана, а не баба. Здагадалася-такі, што я не проста так прарваўся да яе мужа, падпільнаваўшы, калі яна выйшла з хаты. Не ад гарачай любові да яго, гаротніка. I трохі не дала мне па шыі. Выштурхала без усялякіх цырымоній. «Няма чаго, кажа, старым казлам лезці ў чужы гарод». Як вам падабаецца? — Павел Адамавіч пырснуў. Смех яго на міг развеяў мае маркотныя думкі.
Я спытала:
— Што ж яна, пад замком трымае яго?
— Горш. Так размалявала, што і хацеў бы... Эх, дзярмовы я рыцар! Даваў слова маўчаць...
Толькі тады я зразумела, што Люба зрабіла з Сашам. Жахнулася ад такога дзікунства! Абурылася. Пашкадавала, як маленькага, і, безумоўна, адразу даравала пісьмо. Яно набыло зусім іншы сэнс. I ад таго зноў зрабілася амаль хораша, лёгка. Уявіла, як Люба пагнала старога, і засмяялася ўголас:
— Дык, кажаце, чуць не атрымалі па шыі?
— Лічыце, што палучыў. Ва ўсялякім разе «старога казла» зарабіў.
— Прабачце, Павел Адамавіч, што з-за мяне...
— Прабачаю... I, між іншым, скажу вам па сакрэту, што і яе, тыгрыцу гэтую, я паважаю больш...— стары, безумоўна, хацеў сказаць «больш, чым яго» — Аляксандра Дзямідавіча, але асекся, успомніўшы, відаць, маю просьбу.— Калі ўжо ставіць за мэту — утрымаць сваё, дык трымаць трэба так, як яна, а не так, як гэты твой інтэлігенцік Генадзь... Малюск! Кісель, як кажа Андрэй Пятровіч...
Дзіўна, але мне было непрыемна, што ён такой думкі пра Генадзя, амаль гэтак жа непрыемна, як і тады, калі ён без павагі казаў пра Сашу. Я не думала пра мужа дрэнна, нічога кепскага яму не зычыла і пагаджалася, што ва ўсім вінавата адна я — мой характар, мая натура...
Пацягнуліся ціхія летнія дні. Настаўнікі раз’ехаліся. Ды і сустракацца мне з імі не хацелася. Хоць не — няпраўда. Калі Антаніна Аркадзеўна не з’яўлялася нешта з тыдзень, я адчула сябе кепска — адшчапенкай. А я люблю людзей і адзіноцтва для мяне, можа, самае страшнае. Ды і Сашка прасіўся да бабулі. А хіба магла я пайсці да іх сама? Атрымалася б, што прыйшла каяцца, падаць да мужавых ног. Карай, але злітуйся. Даруй грэх мой. Што-што, а раскаянне не з’яўлялася ні на міг нават тады, калі мне было асабліва цяжка.
Уліта, якая здолела ўтрымацца маўклівай, нахмуранай не больш як дні тры, пасля штовечар трубіла пра пакорлівасць мужу. Я ж цяпер магла пакарыцца толькі таму, каго любіла. А больш нікому — ні чорту, ні богу, ні мужу, ні свякрусе. Дзівілася з самой сябе, што столькі год пакаралася без любві.
Але я шчыра ўзрадавалася, калі Антаніна Аркадзеўна прыйшла зноў. Нават тое, што Сашка кінуўся ад мяне да яе і ўвесь час лашчыўся да бабулі, не кранула маёй рэўнасці, не спалохала, што сына могуць пераманіць хітрасцю. Дзіцяці трэба не толькі адна маці, яму трэба людзі, цэлы свет людзей, якія любілі б яго. Тады і ў малога будзе выхоўвацца такая ж любоў да людзей. Простую гэтую педагагічную ісціну я добра разумела. Я ўсё разумела. Але...
Антаніна Аркадзеўна зноў колькі дзён ніводным словам не нагадвала мне ні пра Генадзя, ні ўвогуле пра нашы адносіны. Ды я насцярожана чакала: чым жа скончыцца яе маўчанне? Нарэшце яна не вытрымала, спытала:
— Міхаліна, дзіця маё, я не старонні чалавек і маю права на такое пытанне: як жа яно будзе далей?
— А ніяк не будзе,— не задумаўшыся, адказала я. Гэтак жа, як Розе Абрамаўне. Такая мая пераконанасць уразіла і засмуціла свякруху. Яна доўга сядзела з такім выглядам, што мне здавалася: вось-вось паднімецца і, не развітаўшыся, не сказаўшы слова больш, пойдзе назаўсёды. I я трохі баялася гэтага. Не, яна не пайшла, розум у яе ўладарыў над пачуццямі. Памаўчаўшы, Антаніна Аркадзеўна сказала:
— Я ведаю сына лепш... У яго мяккае сэрца. Ён можа дараваць.
Я падумала чамусьці амаль з радасцю:
«А вось гэта ей падказаў не розум, а пачуцці. Мацярынскія».
I адказала:
— Антаніна Аркадзеўна, вы — разумная. Няўжо вы сур’ёзна думаеце, што пасля гэтага я буду больш паважаць Генадзя? Не кажучы ўжо пра любоў.