Чаму ён не захацеў пагутарыць са мной адзін на адзін, каб я магла раскрыць яму душу, вось так, як вам? Навошта яму было збіраць цэлае бюро? Я разумею: яго настроіў Аўсянік. Але чаму ў нас часта разумныя людзі слухаюцца Аўсянікаў? Я ведаю, што зрабіў гэты тып. Ён прадставіў мяне як небяспечную спакусніцу не толькі кіраўнікам, але і іх жонкам, а тыя, безумоўна, зрабілі належнае папярэджанне мужам і суровы наказ: ніякай літасці такой, як я!
Як толькі я ўбачыла гэтых чатырох «важно восседающих за столом мужей», то адразу зразумела, што ні шчырая споведзь, ні слёзы, ні просьбы мае не памогуць. Усё тут даўно вырашана і запісана.
Трое разглядалі мяне з той жа мужчынскай цікаўнасцю. А чацвёрты, малады, у акулярах, быў абыякавы да ўсяго на свеце.
Васіль Іванавіч спытаў афіцыйна, суха:
— Што вы хочаце,— зазірнуў у паперку і вычытаў маё прозвішча па мужу,— таварыш Качанок?
— Я хачу застацца ў сваёй школе. Завошта мяне, без маёй згоды, пераводзяць нямаведама куды?
— Вы скампраметавалі сябе ў гэтай школе.
— Чым?
— Вы не разумееце, чым? — шчыра здзівіўся Васіль Іванавіч.
— Не. Не разумею.
— Ну, ведаеце...— развёў ён рукамі.
— У Міхаліны Казіміраўны свой погляд на сям’ю, на каханне,— сказаў Аўсянік з добранькай усмешачкай.
— Погляды бываюць розныя, а маральны кодэкс у нас адзін,— аўтарытэтна і сурова, амаль пагрозліва, сказаў малады ў акулярах, зноў-такі не зірнуўшы нават на мяне.
— Вось іменна! — падхапіў сакратар.— Маральны кодэкс у нас адзін. А вы яго парушылі...
— Вашага пераводу, акрамя ўсіх другіх, патрабуе муж. I сам просіцца ў суседнюю школу. Ён спадзяецца...— кінуў Аўсянік самы важкі аргумент, пацвердзіўшы маю здагадку.
Больш мне не было чаго сказаць тады, акрамя аднаго:
— Я не паеду!
— Мы вас гвалтоўна не высылаем. Можаце пашукаць сабе другую работу. Ці ў другім раёне,— заключыў старшыня райвыканкома.
Аўдыенцыя закончылася, як пісалі ў старых раманах.
Пасля я лаяла сябе: трэба было ваяваць, бо другой такой магчымасці мне не даюць. Не хочуць слухаць, гаварыць. Я прыязджала ў аблана — там паціскалі плячамі, ветліва ўсміхаліся і адсылалі назад: няхай разбяруцца ў раёне. Пісала міністру — ён не адказаў. Я разумею: у міністра хапае больш важных спраў... Ужо мінае месяц, як пачаўся навучальны год, а я хаджу, як адшчапенец, без працы, без заробку... Завошта?
Гэтым ціхім, але вымаўленым з крыўдай, з болем «завошта» Міхаліна Казіміраўна скончыла расказваць сакратару абкома. Пятро Гаўрылавіч ні разу не перапыніў жанчыну, выслухаў да канца, сур’ёзна, уважліва.
Я пісаў ужо, што расказвала яна ў абкоме далёка не так падрабязна, як перадаю гэта я, пасля трох незабыўных сустрэч з ёй і праз два гады пасля першых двух, не раз прапусціўшы матэрыял цераз сваю творчую прызму. А яна, гэтая прызма, як і фізічная, пераломлівае святло падзей, характараў і ўтварае спектр — гаму фарбаў.
У расказе Міхаліны Казіміраўны сакратару ўся сцэна з Аўсянікам у школе, якую яна мне аднаму ў кафэ расказала з усімі дэталямі, з дыялогам, была дакладна вось такая: «Пасля сур’ёзнай размовы ён, Аўсянік, пачаў заляцацца да мяне. Я абурылася, пагразіла, што раскажу людзям і жонцы яго». I так — шмат што, без падрабязнасцей.
Я разумеў яе стрыманасць, тактоўнасць і дабрату: нікога асабліва не падвесці, нават Аўсяніка. Але ад гэтай сцісласці трацілася ўражанне той незвычайнай шчырасці і праўдзівасці, што так захапілі мяне раніцай. Я астываў.
Маю цікавасць абудзіла... паўза. Маўчаў Пятро Гаўрылавіч. Разглядаў гэтую дзіўную жанчыну — не з цікаўнасцю, не,— а з нейкай паглыбленасцю, па-бацькоўску строга і ласкава,— інстытут навучыў яго быць уважлівым да такіх гарачых сэрцаў і галоў. Думаў, жадаючы пэўна асэнсаваць яе ўчынкі з вышыні свайго жыццёвага вопыту. А яна глядзела на мяне, прасіла позіркам: «Падтрымайце. Скажыце што-небудзь. Вы ж чулі, як я дрэнна тут расказала, не так, як вам».
Мне хацелася яе падтрымаць. Хіба не з гэтай мэтай я прывёў яе сюды, у абком? Раніцай я проста гарэў, абураўся супраць чэрствасці, бюракратызму раённых маралістаў. А тут, у прахалодным афіцыйным кабінеце, дзе са сцяны на нас трохі насмешліва глядзеў найвялікшы тэарэтык паходжання сям’і, яе мінулага і будучага, Энгельс, я раптам падумаў:
«Пра ўсё ты расказала вельмі шчыра. На дзіва. А вось пра тое, чаму табе так хочацца застацца ў гэтай школе, нічога выразнага я не пачуў ні тады, ні цяпер. Прынцып? Жаданне даказаць сваё права на такое каханне?»