Надзея на ратунак пераўтварыла іх, яны напружыліся і схіліліся ў пачцівай паставе. А ён вытрымліваў паўзу, быццам яшчэ думаў, якую магчымасць ім даць і ці даваць увогуле.
Хрысціна не вытрымала:
— Стасік, не мучай ты нас.
— Я вас мучаю? Ха! Скажыце дзякуй.
— Мы табе паклонімся ў ножкі. У нас жа дзіця.
Такое рабскае прыніжэнне не спадабалася. I ўласныя дзеянні асудзіў: не да твару яму цешыцца ўладай над людзьмі ды і час цягнуць неразумна.
— Ну, вось што… калі ў вас засталося штось чалавечае, то слухайце… Зараз ты, — кіўнуў гаспадыні, — пабяжыш у першую бальніцу. Знойдзеш там сястру Каваленку Аксану і скажаш ёй… сама разумееш, як трэба сказаць. Ёй адной! Словы простыя. Але запомні. Не наблытай… «Град. Варыянт трэці. Страла».
— «Град. Варыянт трэці. Страла», — прашаптала Хрысціна і здзіўлена спытала: — I ўсё?
— I ўсё.
— А калі пра цябе спытае? Дзе ты? Што з табой?
На міг Шабовіч задумаўся.
— Не спытае. А калі спытае, скажы, хто ты. I скажы: ніякай самадзейнасці. I сама… Ніякай самадзейнасці! Цяміш?
— Што я — дурная?!
— Гэта твая каханка? — спытаў Чурсік.
— Гэта мой таварыш па барацьбе з чумой.
— Рызыканты вы.
— А ты жывеш без рызыкі?
— Цяпер дайшло, колькі яе ў мяне, рызыкі. Ратунку няма нікому.
— Ратунак, пан Чурсік, ёсць.
— Які я пан! Пан-жупан!..
— Будзе ў нас час пагаварыць пра тваё панства, пакуль вернецца гаспадыня.
Хрысціна, нырнуўшы ў бакоўку, неверагодна хутка, праз якія дзве-тры мінуты, выскачыла адтуль у сукенцы, у ботах, у цёплай хустцы. Паліто вісела ў прыхожым пакоі, дзе звычайна распраналіея і яны, карцёжнікі. З гэткай жа ўвішнасцю яна апранулася. Стала ў дзвярах.
— Ну, я пайшла, — і яшчэ раз наказала мужу: — Накармі чалавека.
Гэтая яе ўвішнасць і выгляд — быццам узрадавалася, што выходзіць з дому, — не спадабалася Шабовічу. I ён спыніў яе:
— Стоп! Разбудзі дачку і завядзі да суседзяў.
— Навошта? — у вачах яе бліснуў спалох.
— Не хачу мець у заложніках дзіця. Хопіць з мяне паліцая. Цяміш?
Паслухмяна, але ўжо без увішнасці, з нейкай як бы стомленай запаволенасцю жанчына падалася ў спальню.
— А мы з табой схаваемся. Каб яна не бачыла нас. Куды? На кухню?
На цеснай кухні яны апынуліся бліжэй адзін да аднаго, чым у прасторным пакоі. А на пліце, на стале, на паліцах, на падаконніку было нямала цяжкіх прадметаў — скавародак, чыгункоў, ступак, мясарубак. Пліту нядаўна прапалілі. Патыхнула незвычайнай цеплынёй і вельмі апетытнай смажанінай.
— Дранікаў з салам хочаш?
Чурсік падняў крышку каструлі.
— Да прадметаў не дакранайся. Цяміш? Пісталет у мяне на баявым узводзе.
— За каго ты мяне лічыш? У нагу сабе не выстралі.
— Не клапаціся.
— Дзе ж мне стаць, каб далей ад прадметаў?
— Там, за плітой і стань. А я тут, каля дзвярэй. Так яно зручней і табе, і мне. Слухай. Адкуль у цябе столькі барахла? Нацягаў ад людзей? Аброцямі і лейцамі не пагрэбаваў. Лейцы табе навошта?
— У мяне брат у Мінску жыў. На Балотнай станцыі рабіў, на конях. Вайна пачалася — у сяло вярнуўся. Збрую прыпас, каб зямлю засяваць. Ды, відаць, на каня не ўзаб’ецца. Нас з роднага сяла ў трыццатым вывезлі з музыкай-галашэннем…
— А-а, дык ты з кулакоў? Усё зразумела. А я хацеў запытаць, што цябе ў паліцыю прывяло. Злосць на Савецкую ўладу?
— Няма ў мяне тае злосці, пра якую ты думаеш. Бачу я злосных. Ты хіба не бачыш іх?
Аднак зямелькі шкада?
I зямелькі не шкада. Я даўно пралетарый.
Ухты-юхты! Пралетарый!
Колькі той зямлі было! Дзевяць дзесяцін. Камення. Два кані. Дзве каровы. Ды я, калі на Балотнай станцыі рабіў, брыгадзірам, у пяць разоў лепей жыў. Дом, бачыш, пабудаваў, калі пашпарт атрымаў.
— Табе пашпарт далі. Свабодным чалавекам зрабілі. А ты ўсё роўна кулаком застаўся. Ворагам нашым лютым пайшоў служыць…
— Ты таксама пайшоў…
Прыраўняў кіёк да ёк.
— Параўняць нельга, гэта я цямлю, як ты кажаш. Але куды каго судзьба завяла.
— Філосаф ты! Што ж яна ўсіх шшых павяла на фронт, у партызаны, у падполле. А толькі такіх, як ты, да фашыстаў… на паклон да іх. Супраць народа свайго. Пралетарый! Дык я табе скажу, «пралетарый». Кулак — не коні і нават не зямля… у майго бацькі было столькі ж зямлі… Кулак — нутро… нутро ворага свайго народа… Ад сквапнасці да зладзейства — адзін крок. Як у цябе. Ты лейцы збіраў, не маючы каня, каб людзей на іх вешаць.
— Ты што! — спалохана сцяўся Чурсік. — Нікога я не хацеў вешаць.