— Ён жонку тваю, а ты яго?
Шабовіч угледзеўся ў старога: як той адносіцца да смерці паліцая? Звестка аб смерці Гаўруса абляцела, выходзіць, наваколле, людскі тэлеграф безадказны. Не, у вачах дзеда нічога не адбілася — ні гневу, не спачування, ні ўхвалення. Гэта ўзбадзёрыла. Калі ўжо праўда — то праўда да канца.
— Вайна, дзед, хто — каго.
— З яго ж вінтоўкі?
— Са свайго пісталета.
— Вось як! — стары паглядзеў з болыпай цікавасцю, нават з затоеным захапленнем, так, прынамсі, здалося Шабовічу, і ён узрадаваўся: пашчаслівіла, выходзіць, натрапіў на свайго. Дзед цяжка ўздыхнуў: — Грахі нашы. Хто нягрэшны? Грэшны быў нябожчык. Крыўдзіў людзей… I бог убачыў. Што ж ты хочаш ад мяне?
— Каня, дзед. Нам трэба дабрацца да атрада… Дзядзюлі. Чуў?
— Не чуў.
— Канешне, прозвішча камандзіра не выдаецца — «Буравеснік» атрад.
— Не чуў. Далёка ён стаіць, атрад той?
— Канкрэтнага месца я не знаю… урочышча ляснога. Дарогу туды Аксана знае. Апошняя вёска на гэтай дарозе — Задвор’е…
— Далёка.
— Аксана пехатой туды хадзіла.
— Цяжка яна раненая?
— Я фельчар. Куля раздрабіла ключыцу…
— Хочаш пасадзіць яе на каня? Утрымаецца?
— Лепш на возе.
— Сам ты хадзіў? Прайсці ўсюды можна, а праехаць з возам… з раненым… Па дарозе ж трэба.
— Можа, лепш у бальніцу, — сказала жанчына.
— У бальніцу ёй нельга.
— У бальніцу нельга, — пацвердзіў стары, задумаўся, запусціўшы пальцы ў сівыя валасы, быццам адтуль хацеў выцягнуць рашэнне.
Шабовіч церпяліва пачакаў. Маўчанне зацягвалася.
— Выручай, бацька.
Зноў думаў стары, можа, цэлую мінуту. Асцярожна памагла яму жанчына:
— Без каня мы памром. Бацька стары, я хворая… Конь нас корміць.
— Я вярну. Каня я вярну!
— Эх, сынок. Табе я веру. Ды там не ты будзеш гаспадар. Ды і даехаць яшчэ трэба. Туды. Назад. Я нядаўна ад дачкі… ад Ганны два дні ехаў, а гэта ўсяго дваццаць вёрст. Часць нейкая ішла, казалі, карнікі. Дык лічнасць маю выяснялі. Мая барада ім не падабалася, шморгалі — ці не прыклееная. Смех і грэх. Як я зразумеў, адзін раіў: да сцяны мяне. А што ім стары, а што ім малы! Забылі бога. А на кожнай пражцы — Танька чытае па-іхняму — напісана: «З намі бог». Куды ж ён глядзіць, бог ваш?
— Не гняві бога, бацька.
— Ды не гняўлю я, дачка. Малюся. Бачыш, навуку яго спасцігаю, — апусціў руку з галавы, паклаў на Біблію. — Да смысла жыція і смерці дайсці хачу.
Шабовіч каўзануўся на ўслоне.
«Ты, стары філосаф, да сэнсу даходзіш, а там чалавек пакутуе… дарагі мне чалавек».
Дзед як прачытаў яго думку. Адкінуў галаву да сцяны, абклеенай даваеннымі газетамі, многа дзе з белымі «заплаткамі» — лісткамі ў клетачку з вучнёўскага сшытка; няцяжка здагадацца, што залеплівалася.
Звярнуўшы ўвагу на газеты, Шабовіч яшчэ больш паверыў у старога: чалавек, які акуратна чытаў савецкія газеты, не можа. не верыць у нашу перамогу.
Аднак які цяжкадум, як зацягвае адказ на яснае, як божы дзень, пытанне.
Стары адарваў галаву ад сцяны, нахіліўся і глуха, ледзьве не шэптам, сказаў у Біблію:
— Мар’яна, а можа, прытулім яе ў нас, пакуль… як імя тваё?
— Стась.
— …пакуль Стась да сваіх не сходзіць.
Жанчына пырхнула, што падстрэленая нязграбная птушка, — узмахнула доўгімі рукамі мала не да столі.
— З нашымі суседзямі! Бацька!
— Цішэй ты! — і да Стася, ціха: — Суседзі ў нас паганыя. З горада прыехалі. Злыя яны на нашу ўладу. Але ў паліцыю не ідзе. Памагаты мой — хаты рубім. Будуюцца некаторыя, — і зусім шэптам, зірнуўшы ў акно: — Шпіён Хаданок. Запомні: Ха-данок. Перадай сваім.
Стары вылез з-за стала, наблізіўся да дачкі.
— Мар’яна, а, Мар’яна! Адвядзі ты іх да Ганны. Там будуць знаць пра атрад. На дваццаць вёрст бліжэй…
— Бацька! Што гэта вы робіце? Дачкі роднай не шкадуеце. Яна са сваімі партызанамі рады не дае, а вы ёй падкінеце праўдных партызан.
— Што будзе — тое будзе! Бог не выдасць — свіння не з’есць. Вязі, Мар’яна. Вязі. Бог залічыць нам за гэта. Ды і людзі… Пашчасціла табе, хлопец. А мог трапіць да яго… праз два двары…
— У яго ёсць конь?
— Каня няма.
— Не трапіў бы. Я спачатку каня знайшоў.
Стары засмяяўся.
— А ты з галавой.
— Пакуль што.
— Ды не, такую галаву трэба берагчы.
Шабовіча здзівіла, што дзед Іван запрагаў не тоячыся. Свяціў ліхтаром. Нокаў на каня. Сказаў яму пра гэта, калі выехалі за сяло, сёдзячы ўсе трое на мяккім і духмяным сене, стары не пашкадаваў сена, каб раненай было мякчэй.
— А я вядомы на ўсё наваколле парубшчык. Сам некалі лесніком быў. А з цяперашнім у жмуркі гуляем — хто каго зловіць. Ён мяне ні разу не злавіў. Следам ходзіць, а злавіць не можа. Пакуль пачухаецца, я ўжо бервяно распіліў і… замачыў… Во так… Праўда, прыходзіцца і яму падносіць. Ты таксама рызыкоўны хлопец — уваліўся ў хату, як з неба. Ад Бібліі адарваў, грэшнік.