Сапраўды ён не знаў, як называлася тое лясное ўрочышча і вёска, адкуль паліцэйскі прыехаў. Але назву вёскі дзеда Івана ён знаў, аднак не сказаў, бо пра яе запытаў Золатаў. Ён жа слушна вымавіў:
— Які ж ты падпольшчык? Бярэш у чалавека каня і не пытаешся, куды яго вярнуць. Так партызаны не паступаюць.
Ахоўваючы дарагіх яму людзей, Шабовіч мяняў ім імёны: дзед Іван — Андрэй, Мар’яна — Ганна, а Ганна — Мар’я, Міколка — Дзімка. I няўцям яму было, што калі не імёнамі, то назвамі вёсак ён шкодзіць сабе, разбурае давер да свайго расказу, не ў Золатава, — у сапраўднага камандзіра — у Мана, які ведаў не толькі свой раён, але ўсю вобласць. Скрыўшы, дзе засталася Аксана, — да таго часу, пакуль не павераць яму, не паверыць ён гэтым людзям, што здзівілі і ашаламілі сваёй падазронасцю, — Шабовіч назваў адну з тых вёсак, міма якіх хадзіла Аксана ў атрад Дзядзюлі і міма якіх павінен быў ісці ён, каб ішоў адзін, без Аксаны.
Золатаву гэта нічога не сказала. А Ман адкрыта здзівіўся. Ман спытаў:
— Калі вы выйшлі адтуль?
— На світанні.
— Сёння?
— Так.
— З хлопчыкам?
— Так. З Дзімкам.
— Колькі, вы сказалі, гадоў яму?
— Трынаццаць.
— I ён пайшоў назад?
Камандзір панурыўся і стоена ўздыхнуў, сумна падумаўшы: «Цямніць чалавех. Цямніць. Але навошта — во загадка. Недурны, здаецца, хлопец, а маніць наіўна. Да вёскі той трыццаць вёрст».
А Шабовіч, пачуўшы гзты ўздых, дайшоў да яго сэнсу і зразумеў сваю памылку. Казала ж Аксана, што яны далёка ад Дзядзюлі. Чаму ён не падумаў, не высветліў — як далёка. Але адкрыць сваю ману цяпер — яшчэ мацней заблытацца і тым самым выклікаць большы недавер. Ды і страшна было падумаць, што з такой вось падазронасцю могуць дапытваць раненую Аксану. Няхай яна лепш паляжыць у Ганны. А ён дакажа гэтым людзям. Абавязкова дакажа! Не могуць партызаны не паверыць!
Пераканаўшыся, што не даказаў, хто ён ёсць у сапраўднасці, Шабовіч адчуў знясіленасць, ніколі не адчуваў такой фізічнай і душэўнай слабасці. Калі сутыкаўся тварам у твар са смерцю, наадварот, з’яўлялася энергія, імклівасць, мозг выдаваў думкі, што навальнічная хмара маланкі. А тут як разамлеў, размякчыўся, цела налілося стомай. Спацеў ад зморы. Хацелася толькі аднаго, каб далі легчы і заснуць.
А Золатаў імкліва падняўся, паправіў папругу, падцягнуўся, па-новаму — на насочках — прайшоўся па зямлянцы. Спыніўся над Шабовічам, агледзеў яго галаву, пабялелую макушку, што прасвечвала праз рыжыя валасы.
— Ну, а цяпер пракруцім яшчэ раз.
— Што пракруцім?
— Расказ ваш цікавы, грамадзянін падпольшчык.
Ігар засмяяўся і замаліўся:
— Якаў Міхайлавіч! Пашкадуйце. Не снедалі. Кішкі марш іграюць.
Шабовіч на зварот «грамадзянін» не звярнуў увагі. А Ман ад яго сцяўся. Ён адзін ведаў, што значыцца «пракруціць»: не даць падследчаму апомніцца, адумацца, адпачыць і вымусіць яго ўсё паўтарыць, а паўтарыць дакладна немагчыма, абавязкова штосьці забудзеш, пераставіш месцамі даты, імёны, і на гэтым цябе ловяць. I Ман таксама запярэчыў з камандзірскай рашучасцю:
— Хопіць! Давайце снедаць. Атрад абедае. Нікуды падпольшчык не дзенецца, — і да Шабовіча: — А ты падумай. А то ты, брат, «даваў пеўня». Ведаеш, як спевакі «даюць пеўня»? Ці як кукарэкае маладзенькі певень. Узляціць на плот, тужыцца…
Золатаў перапыніў яго, незадаволена крэкнуўшы. Але супраць снедання не запярэчыў.
Толькі ў гэты міг да Шабовіча дайшло, хто камандзір атрада, і ён адчуў душэўную палёгку.
Паклікалі дзяжурнага.
— Пасадзі «госця» ў зямлянку падрыўнікоў, толькі паглядзі: на мінах яны не спяць па-ранейшаму? — загадаў Ман.
— Ды пра венгра не забывай, — строга папярэдзіў Золатаў.
— За венгра я не адказваю.
Камандзіры засталіся адны.
Золатаў стаяў пасярод зямлянкі ў позе пераможцы.
— Ну, што скажаце?
Ігар паціснуў плячамі.
— Здаецца, хлопец наш. Але маё ўражанне: нямала сачыняў. Навошта? Не ўсе канцы звязаў.
— Ёсць алагічнасці, — задумліва заўважыў Ман, не сказаўшы, аднак, пра галоўную няпраўду ў расказе падпольшчыка — пра вёску, дзе засталася яго сяброўка.
— А я веру яму, — рашуча выказаўся Брагінскі. — Лагічна ўсё толькі ў пратаколах следчых ды ў раманах.
Золатава абурылі словы капітана, якога ён апякаў па-бацькоўску.
«Што ты знаеш аб пратаколах, сапляк?»
А начальнік штаба даводзіў сваё:
— А ў жыцці ўсё алагічна. Каб я расказаў, як людзі перадавалі мяне адзін аднаму — палысеў бы любы асабіст, ламаючы галаву — дзе праўда, а дзе хлусня, сачынёнасць.
— Наіўны ты чалавек, Навум, — пасміхнуўся Золатаў.