Калі ўсё ж адбудзецца тое, што не павінна адбыцца,— то ўслед за Парыжам пазнікаюць і ўсе астатнія вялікія гарады. На прасторы зямной застануцца хіба што вясковыя вавілоны, у адным з якіх і я дажыву да старасці, да сваёй смерці. (Аднак чаму да с в а ё й? Проста да смерці, бо смерць заўсёды с в а я. Нават гвалтоўная. Прэч некралагічную хлуслівасць — «ён памёр не сваёй, гвалтоўнай смерцю»!..)
Пакуль жа вялікія гарады непарушныя. Там яшчэ ёсць мясціны, якія супакойваюць, таму я невыпадкова сяджу ў зялёным крэсле, любуючыся фантанам Люксембургскага саду. Ножкі майго зялёнага крэсла ў серабрыстай шэрані, і мне прыемна ўспамінаць, што на пачатку стагоддзя за кожны такі халаднавата-металічны фатэльчык даводзілася плаціць, таму колішнія паэты доўга не заседжваліся. Як толькі набліжалася няўмольная касірка, яны з недапісанымі санетамі адразу ж уцякалі. Але сёння, дзякуй Богу, не пачатак стагоддзя, і ніякая строгая служыцелька паэтам не пагражае, таму я спакойна адпачываю непадалёку ад цэнтральнага ўвахода ў Сенат, чакаю Непрыкаянага Паляка. Ен павінен расказаць мне пра сваё любімае дрэва ў Люксембургскім садзе — тое дрэва, з якім ціхаму вагр’яту, дзіцяці або паэту можна пагаварыць пра шчасце.
Успамінаю Васіля.
Яго любімае дрэва расце ў Мінску на вуліцы Макаёнка. Раніцай, ідучы ў мастацкі ліцэй, ён сустракаецца з ім.
— Тата, мне робіцца вельмі сумна, калі я прамінаю сваё дрэва, мне здаецца, што я ўжо ніколі яго не ўбачу.
— А ты, як толькі прыходзіш у ліцэй, адразу малюй сваё дрэва, і яно будзе заўсёды перад табою.
— Тата, я яшчэ не ўмею маляваць пакуты. Васілю здаецца, што яго любімае дрэва назаўсёды застаецца недзе ў мінулым і там пакутуе... Такое ўражанне, што на Люксембургскі сад монпарнаскае далечы паволі наплывае сляпы небадом — сінядымная вялізная вежа.
Шумны фантан крывянее ад фавістычнае рыбы, на якую нападаюць ненаедныя чайкі.
Куранты Сената спрабуюць атрэсці з круглага цыферблата наліплыя сонечныя вейкі, што далятаюць сюды з той жа монпарнаскае ледзьве бачнае далечы...
Непрыкаяны Паляк не забавіўся.
Ен прыйшоў з цэлафанавым мехам на плячы.
— У мяне тут яшчэ сустрэча і з Эжэнам Гіёмэ, — растлумачыў ён, скідаючы на дол туга напакаваны мех. — Мсье Гіёмэ — скульптар. Яму для работы я дастаю стаптаны абутак. Бачыце, колькі назбіраў! Пяць франкаў пара. Са старога абутку ён вырабляе розныя чалавечыя твары. Заўважце, толькі са старога.
Люксембургскі сад напоўнены жаночымі галасамі, жаночым смехам, жаночымі здзіўлёнымі воклічамі. У гэтым феміністычным балагане гукаў я спрабую пачуць (не знайсці, а менавіта пачуць!) хоць адну прывабную жанчыну ці хоць нешта блізкае да жаночай прывабнасці...
Я — дырыжор сваіх успамінаў.
Якое было моцнае, нават прагавітае жаданне ў малалецтве дакрануцца да лона прывабнай жанчыны. А для мяне ў малалецтве ўсё жанчыны былі прывабныя, і жаданне дакрануцца не давала спакою. Юнацтва прынесла новае жаданне, не менш прагавітае — схаваць у патаемным вянку адамаву сцябліну. I тут ужо прывабнасць не мела аніякага значэння. Жанчына магла быць любой, нават самай непрыгожай, бо не сама яна цікавіла мяне, а яе патаемны вянок. Пэўна ж,таму і робіцца ў юнацтве столькі памылак, часам недаравальных, што выбуховая пачуццёвая энергія разбурае гарманічнае ўспрыманне жанчыны. А цяпер? А цяпер самае большае жаданне, самая большая асалода — цалаваць каханую скрозь.
Зрэдку далятаюць да мяне прыглушаныя адлегласцю мужчынскія галасы. Не магу сказаць, што яны ідэальна лагодныя і поўныя шчырасці, — яны проста памяркоўныя. Галасы мужчын, для якіх жаночая згода на каханне — абавязковая ўмова.
І зусім не чую цынічных галасоў! Радуюся, што гэта так, бо ўпэўнены — цынікі больш небяспечныя, чым гвалтаўнікі. Гвалтаўнік можа пакаяцца, цынік — ніколі. Гвалтаўнік — гэта той, хто не здатны па сваёй капеечнай прыродзе ўгадаць жаданне жанчыны, каму бракуе цярпення дачакацца той хвіліны, калі жанчына папросіць: «Я хачу быць з табой...» Гвалтаўніком, дарэчы, можа стаць і каханы, якому каханая ў неспрыяльную для сябе хвіліну саступае, баючыся сваёй адмовай пакрыўдзіць яго.
Цынікі ж — істоты з жывёльным уяўленнем аб харастве. Па-злачынску дамагаючыся свайго, яны нават і не здагадваюцца, што найвышэйшая асалода, якую толькі можна спазнаць, — заваяваць жанчыну пяшчотай.
Народжаныя мужчынамі — да самай смерці яны так і не стануць імі. I мне шкада іх, сексуальных жабракоў. Магчыма, шкадаванне маё дарэмнае і нават недарэчнае. Магчыма, паводле нейкай д'ябальскай задумы іхняе існаванне апраўдана, і не толькі існаванне, але і ўсё, што яны робяць. Я нават магу паверыць, што нейкая страшная сіла рыхтуе для іх усё новыя і новыя ахвяры, а яны — толькі выканаўцы, рабы той сілы і, значыць, самі ахвяры. Так, я шкадую іх, але шкадаванне маё — не адвакацкая рыторыка, а тая цвярозая абачлівасць, якая патрабуе — перш чым асудзіць, трэба пашкадаваць.