— Endi o’zingning karvoning bilan shug’ullanaver, — dedi u. — Menga ulardan, xuddi senga mening kitoblarimdan yuqmaganiday, zig’ircha zang yuqqani yo’q.
Santyago tag’in sahro sukunatini tinglamoqqa va qumning tuyalar tuyoqlarida to’zg’iyotganini kuzatmoqqa kirishdi.
“Har kimning o’zining o’qib-o’rganish usuli bor, — o’yladi u. — Unga meniki to’g’ri kelmaydi, meniki esa — unga. Biroq har ikkalamiz ham o’z yo’limizni qidirayapmiz va faqat shuning uchungina uni hurmat qilmaslik qo’limdan kelmaydi”.
Quyosh ufqdan bosh ko’tara boshlaganda Santyago uyg’ondi. Tunda yulduzlar jilvalangan tomonda endi son-sanoqsiz xurmo daraxtlari ko’zga ilinar, go’yo butun sahroni xurmozor bosib ketganday tuyulardi.
— Yetib keldik! — hayqirdi hozirgina uyqudan turgan angliyalik.
Santyago jim turdi. Buni u sahrodan o’rgangandi, endi daraxtlarga jimgina qarashning o’zi kifoya qilardi. Ehromlargacha hali uzoq. Vaqti kelib bu tong ham uning uchun bir xotiraga aylanadi. Biroq hozir, Sarbon o’rgatganday, u ayni daqiqalar uchun yashayotir, shundan sevinayotir va bu xushbaxt onlarni u o’tkan kunlar xotiralari, kelajak haqidagi orzu-umidlari bilan bog’lashga urindi. Ha, hali bir kun kelib bu ming bir xurmo daraxti ham xotiraga aylanadi, biroq ayni lahzalarda xurmozor soya-salqinni, suv va xavfsizlikni va’da qilib turibdi. Xuddi tunda tuyaning o’kirgani dushman yaqinlab qolganini daraklaganday, qator-qator xurmo daraxtlari azob-uqubatdan xalos etadigan mo’’jizadan darak berardi.
“Dunyo ko’p tillarda tillashadi”, — o’ylardi Santyago.
“Vaqt tez o’tayotgan paytda karvonlar ham jadal odimlaydi”, — o’yladi Alkimyogar, vohaga kirib kelayotgan yuzlab odamlar va ulovlarga qarab.
Bu yerdagilarning va karvon bilan kelganlarning shovqini eshitildi, ko’tarilgan chang-to’zon quyoshning betini qopladi, bolalar begonalarni ko’rib irg’ishlar, vijillashardi. Alkimyogar qabila boshlig’ining Sarbonga yaqinlashib kelganini va u bilan uzoq suhbatlashganini kuzatib turdi.
Biroq bu olatasir uni qiziqtirmasdi. Qancha odamlar kelib ketmadi, voha ham, sahro ham o’sha-o’sha — mangu va bir zayl. Bu qumlarga shohlarning ham, gadolarning ham qadam bosganini u ko’rgan, garchi shamolning kuchidan o’z shaklini o’zgartirib tursa-da, qumlar ham aslidagiday — Alkimyogar bolaligida qanday ko’rgan bo’lsa o’shanday. Shunday esa-da, zangori osmon va sariq qumni ko’raverib zerikkan har qanday sayyohning ko’ziga xurmo daraxtining yashil shox-barglari ko’ringanda ko’ngilga inadigan sevinch hozir uning ham yuragiga ko’chdi.
“Ehtimol, tangri sahroni yaratganda, odam daraxtlarga kulib, xursand bo’lib qarasin degandir”, — o’yladi u.
Keyin u nigohini aniq narsalarga qaratishga chog’landi. U bilardi — buni belgilar unga ayon etgandi — ayni shu karvon bilan o’zining pinhona bilimlarining bir qismini ulashishi lozim bo’lgan odam kelayotganini. Garchi Alkimyogar bu odam bilan tanish bo’lmasa-da, sinchkov nazari bilan olomonning ichidan uni tanib olishiga ishonchi komil edi va u o’zining o’tmishdoshidan kam emasligiga umidlanardi.
“Tushunolmayman, nima uchun bilgan narsalarimning hammasini unga sirli tarzda ma’lum qilishim kerak, — o’yladi u. — Buni aslida sir deyish ham qiyin, zotan, Tangri o’zining sirlarini jamiki mavjudotga bemalol oshkor etadi”.
Alkimyogar buning bitta izohini topdi: avloddan avlodga o’tkazish lozim bo’lgan narsa — bu Sof Hayot hosilasidirki, uni so’zlarda yoki rasmlarda tasvirlab bo’lmaydi. Odamlar esa, so’zlar va rasmlarga berilib ketib, oxir-oqibat Umum Tilini unutishga moyil bo’lishadi.
Karvon bilan kelganlarni darhol mahalliy qabila boshliqlariga olib kirishadi. Santyago o’z ko’zlariga ishonmadi: voha deganlari, tarix kitoblarida yozilganday, ikki-uchta xurmo daraxtiyu quduqdangina iborat emas, balki ayrim ispan qishloqlaridan ko’ra xiyla katta joy ekan. Quduqlarning o’zi bu yerda uch yuz chog’li, xurmo daraxtlari — besh mingtacha, ularning orasida esa turli rangdagi son-sanoqsiz chodirlar bor.
— “Ming bir kecha”, — dedi angliyalik, u Alkimyogar bilan uchrashishni toqatsizlanib kutayotgandi.
Shu zumdayoq ularni otlarga, tuyalar va odamlarga qiziqsinib qarayotgan bola-baqralar qo’rg’alashdi. Erkaklar yo’lovchilardan sahroda janglarni ko’rdinglarmi, deb so’rashsa, ayollar savdogarlardan qanday matolar, taqinchoqlar olib kelishganini bilishga oshiqardi. Sahroning o’lik sukunati endi tushdagiday tuyular — g’ala-g’ovur avj olgan, kulgi, qiyqiriqlar quloqqa chalinar, go’yo yo’lovchilar sahroda jonsiz-tansiz arvohlarday yurishgan bo’lsa, endi tag’in etli, suyakli odamlarga aylanishganday. Ular mamnun va xushbaxt edilar.
Sarbon Santyagoga vohaning hech qachon tayin bir egasi bo’lmaganini, chunki bu yerda ayollar va bolalargina qo’nim topishganini tushuntirdi. Ular biror-bir tarafning yonini olishmas, jangchilar esa sahro qumlarida jang qilishar, vohani chekinganda jon saqlaydigan pana joy, deb bilishardi.
Sarbon yo’lovchilarni qiyinchiliksiz yig’ib, qabilalar o’rtasidagi janglar tugaguncha karvon vohada qolishini e’lon qildi. Yo’lovchilar, urf-udumga ko’ra, qo’noq olishga hozir mahalliy kishilarning chodirlaridan joy topishadi, dedi u. Shundan so’ng Sarbon quroli borlar qurollarini topshirishini so’radi. Oqshomlari karvonni qo’riqlaganlar ham bundan chetda qolmadi.
— Urushning qoidasi shunday, — tushuntirdi u. — Voha askar yoki jangchilarni qabul qila olmaydi.
Angliyalik cho’ntagidan xromlangan to’pponchani chiqarib, qurol yig’uvchiga berganda Santyago juda hayron qoldi.
— To’pponchaning senga nima keragi bor? — so’radi bo’zbola.
— Odamlarga ishonishga ko’nikish uchun, — dedi angliyalik, uning kayfiyati chog’ edi, chunki uzoq yo’l bosib izlayotganini yaqin-orada topishiga ishonardi.
Santyago esa qidirayotgan xazinasini o’ylardi. Orzusiga yetishishga yaqin qolgani sayin yo’lida qiyinchiliklar tobora ortib borayotir. Podshoh Malkisidqning “boshlovchilarga omad yor bo’ladi”, degan hikmati ham amal qilmay qo’ydi, najot faqat, uning tushunishicha, o’z yo’lini qidirayotgan insonning qat’iyati va jasurligiga bog’liq. Shu bois, u shoshilishi befoydaligini bilar, sabr-toqatidan voz kecholmas, aksincha bo’lganda, Tangrining uning yo’liga qo’ygan belgi-alomatlarini payqamay o’tib ketishi mumkin edi.
“Tangri hammasini joy-joyiga qo’ygan”, takrorladi u ichida, bu fikrdan ajablanib. Hanuzgacha unga bu belgilar, ocharchilik yoki tashnalik, sevgi azobi yoki mehnat kabi, olamning bir bo’lagiday tuyulardi. Tangrining u bilan muloqotga kirishadigani, undan nimani istayotganini bildiradigani shu til ekani uning xayoliga kelmasdi.
“Shoshilma, — dedi u o’ziga. — Tuyakashning gapi gap: ovqat mahali ovqatingni yegin, vaqt-soati yetganda — yo’lga chiq”.
Vohaga yetib kelishgach, birinchi kun yo’lovchilar, angliyalik ham, uyqudan to’yib oldi. Santyagoni o’zi tengi besh nafar bola bilan bir chodirga joylashtirishdi. Ularning bari mahalliy bolalar edi, shu bois ular katta shaharlardagi hayotni so’rab bilishga qiziqishardi.
U o’zining qo’y boqqanini aytib, endi billur do’konidagi ishlaridan gap ochmoqchi bo’lganida chodirga angliyalik kirib keldi.
— Ertalab seni rosa qidirdim, — dedi u, Santyagoni tashqariga olib chiqib. — Sen menga keraksan. Alkimyogarni topishimga yordam ber.
Ikki kun ular Alkimyogarni alohida-alohida qidirishdi, o’zlaricha uni boshqalardan farqli yashaydi, chodirida, albatta, tunu kun olov yonib turadi, deb o’ylashgandi. Bu yerdagi chodirlar ular chamalagandan ko’ra bir necha baravar ko’p ekanini anglaguncha, ikkalasi vohani boshdan-oyoq izg’ib chiqishdi — vohada yuzlab chodirlar tikilgan edi.
— Butun bir kun bekorga ketdi, — dedi angliyalik, quduqlardan birining oldida cho’nqayib o’tirarkan.