La eksteraj bruetoj komprenigis, ke la ekstrema momento de Andreo estas proksima. Simon mem, ŝaceliĝanta kaj sangokovrita sin direktis, post la skurĝado, al la malliberejo, kaj tiel finiĝis lia torturo.
Tiam, forpuŝante ĉiajn tradiciojn pri fiero kaj vantamo, Publio Lentulus sentis, ke en la plejprofundo de lia animo ŝprucas ia fonto da kristalklara akvo. Abundaj larmoj ekfluis sur liaj sulkiĝintaj, velkintaj vangoj en la senesprimaj orbitoj, el la mortintaj okuloj; kaj, kvazaŭ dezirante fiksi sur la malamiko la spiritajn okuloj n, por montri al tiu sian kompaton, li per firma tono diris:
- Vi estas pardonita...
Tuj reirinte en la apudan ĉambron kaj atendinte nenian respondon, li komprenis, ke venis la lasta momento de lia malamiko. Post kelkaj minutoj la kadavro de Andreo de Ĝioras estis trenita sur la Ĝemonia ŝtuparo por esti ĵetita en la silentan Tiberon.
La senatano nenion pli perceptis el la restantaj multenombraj ceremonioj en la Templo de Jupitero.
Nun, kiam komencis fali la ombro de la vespero, lumigis la irantaron, laŭ ordono de Tito, nekalkulebla nombro da torĉoj, fiksitaj de la sklavoj ĉe la kvardek elefantoj; sed la senatano, frakasita de siaj moralaj suferoj, revenis per portoseĝo al sia palaco sur la monteto Aventino, kie, pretekstante grandan lacecon, li enfermiĝis en sia privata ĉambro.
Palpante en sia nokto, li premis al la brusto la krucon, kiun lia edzino ricevis de Simeon kaj postlasis al li, kaj ĝin surverŝis per la larmoj de sia malfeliĉo.
En amara, dolora meditado, li tiam povis kompreni, ke Livia vivis por Dio kaj li por Cezaro, kaj tial ili ricevis malsamajn kompensojn sur la vojo de la destino. Kaj dum la jugo de Jesuo estis milda kaj malpeza por lia edzino, lia fiera koro estis katenita al la terura jugo de la mondo kaj dronis en siaj nekvietigeblaj doloroj, sen ia lumo, sen iaj esperoj...
IX
AMARAJ REMEMOROJ
Tuj post la doloraj okazaĵoj en la jaro 70 kaj laŭ la deziro de Flavia, la senatano ekloĝis en sia komforta domo en Pompejo, malproksime de la bruado de la ĉefurbo. Tie li povos sin pli bone allasi al siaj meditoj.
Tien do la maljuna politikisto transportigis sian tutan ampleksan arkivon kaj kunportis la plej karajn kaj gravajn rememorojn en sia vivo.
Du tre kleraj Grekaj emancipitoj estis dungitaj por skribi kaj legi, kaj tiel, en sia neaktiveco, li estis ĉiam plene informita pri la literaturaj kaj politikaj novaĵoj, okazantaj en Romo.
Dum tiuj foraj tempoj, kiam la homo ankoraŭ troviĝis tre malproksime de la altvaloraj bonaĵoj, kiujn portis la elpensaĵo de Gutenberg, la Romanaj manuskriptoj estis maloftaj kaj avide serĉataj de la intelektaj elitoj; preskaŭ ĉiuj eldonejoj disponis pri ĉirkaŭ cent inteligentaj sklavoj-skribistoj, kiuj faradis pli-malpli mil librojn ĉiujare.
Cetere, Publio kalkulis en Romo je multaj kaj sinceraj amikoj, de kiuj li ricevis en Pompejo sciigojn pri ĉiuj faktoj, fariĝintaj en tiu urbo, kiu forkonsumis liajn plej bonajn fortojn.
Ankaŭ ofte li ricevadis de sindonaj amikoj sciigojn pri Plinio Severus, kaj ĝojis pro la informoj pri ties nun digna konduto, ĉar, pro la meritoj akiritaj en Gallujo, Plinio estis, post la jaro 73, revokita, por servi en Romo; en la ĉefurbo, pro sia, kvankam malfrua, senmakula konduto, li havigis al si respektindan, reliefan pozicion, kaj sekvis la tradicojn de la patra honesteco ĉe la administraj postenoj de la Imperio.
Sed Plinio neniam pli penis revidi sian edzinon, nek tiun, kiun li, kvazaŭ instigita de la destino, devus konsideri kiel sindonan, kareseman patron, kvankam li ja konis la grandan malfeliĉon de siaj familianoj. En sia koro, la Romana eksoficiro ne flanken metis la penson reveni en la rondon de siaj karuloj; tamen li deziris tion fari, kiam li estos en tiaj kondiĉoj, ke li forpelos ĉiajn dubojn pri la granda peno, kiun li al si mem trudis, por sia revirtiĝo. Kvankam li daŭre supreniris, atingante konfidpostenojn dum la administrado de la Flavianoj, li tamen aspiris al pozicio kun pli alta morala reliefo, por ke liaj hejmanoj havu la certecon pri lia spirita reboniĝo.
Tiam kuradis la jaro 78 tra la kvieteco de la ĉarmaj pejzaĝoj de Kampanio. Dum Tibur estis stacio por kuracado kaj revigliga ripozo de la pli riĉaj Romanoj, Pompejo estis la urbo de tiuj pli sanaj kaj feliĉaj. Sur ĝiaj publikaj vojoj estis ĉiupaŝe trovataj la altvaloraj marmoraĵoj kaj la bongusto de la plej belaj konstruaĵoj, ekzistantaj en la aristokrata ĉefurbo de la Imperio. En ĝiaj luksaj temploj kunvenis brilaj kolektoj da edukitaj, kleraj patricioj, kiuj prenis loĝejon en la ĉarma urbo, plena de kantistoj kaj poetoj, apud Vezuvio, kaj lumigata de mirinda ĉielo, kiun inundis ridanta suno aŭ punktis mildaj steloj.
Nun Publio Lentulus treege ŝatis la simplan kaj konvinkan parolon de Anna, kiu maljuniĝis ĉe Flavia, kvazaŭ bela figuro el malnova eburo. Kiam ili distriĝadis, rememorante sian pasintecon en la fora Judujo, estis rimarkindaj liaj intereso, emocio kaj ĝojo en tiuj momentoj, en kiuj ŝi laŭdis la principojn de Kristanismo.
Dum tiuj triopaj agrablaj konversacioj, tuj post la vespermanĝo, ili pritraktis la personon de la Kristo kaj la belegajn konkludojn el lia doktrino; tiam, pro sia tute aparta stato, la senatano povis pli bone mediti pri la grandaj instruoj de la Evangelio, ankoraŭ fragmenta kaj preskaŭ nekonata, kaj rilatigi la noblajn, sanktajn principojn de Kristanismo al la persono de ĝia dia fondinto.
Multe da horoj, en la lumo de la steloj kaj karesataj de la vespera venteto, kiu estis kvazaŭ delikata blovo de ĉielaj inspiroj, tie restadis, sur la vasta teraso, tiuj tri homoj, sur kies vizaĝoj estis stampitaj iliaj spertoj.
Kelkafoje Flavia ludis per sia harpo melodiojn, kiuj ŝajnis ĝemoj de doloro kaj resopiro, kaj kiuj penetris en la patran koron, enabismiĝintan en siaj maldolĉaj rememoroj. La muziko de la blinduloj estas ja pli rafinita, pli pura, ĉar per ĝi parolas la plejprofundo de la animo, sen distriĝo de la emocioj tra la sentumoj.
Unu vesperon, laŭ sia multjara kutimo, jen tiuj tri homoj sur la ampleksa teraso de sia vilao en Pompejo, meze de siaj dolĉaj rememoroj.
Jam de pli ol sep jaroj preskaŭ ĉiuj iliaj konversacioj temis pri la Mesio kaj la pureco de lia superbela doktrino; tamen estis observata la necesa diskreteco, ĉar la adeptoj de Kristanismo ankoraŭ estis persekutataj, kvankam malpli kruele. Kia ajn ilia temo, tio ja estis ĉiam konversacioj de malsanaj kaj grandaĝaj personoj, kaj do ne vekis la intereson de la pli junaj kaj feliĉaj amikoj.
Post kelkaj rememorigoj kaj komentarioj de Anna pri la korprema posttagmezo sur Kalvario, la maljuna senatano asertis, konvinkita:
Sincere parolante, mi havas la certecon, ke Jesuo por ĉiam estos, en la mondo, la plej alta simbolo de konsolo kaj morala forteco por ĉiuj suferantaj, por ĉiuj malgajaj homoj!
"De la unuaj tagoj de mia fizika blindeco, mi penadas kompreni lian grandecon, kaj tamen mi ne sukcesas kapti la tutan amplekson de lia supereco kaj de liaj instruoj.
"Mi memoras, kvazaŭ ĝi estus hieraŭa fakto, la ĉarman krepuskon, kiam mi vidis lin je la unua fojo, sur la bordo de Tiberiado..."
Ankaŭ mi - diris Anna - ne povas forgesi tiujn belajn posttagmezojn, kiam ni, servistoj kaj suferantoj en Kapernaum, kolektiĝis sur la bordo de la granda lago, atendante la ravan plezuron de liaj paroloj.
Kaj, kvazaŭ ŝi rigardis per la okuloj de la imago la preterpasadon de siaj plej karaj rememoroj, la maljuna servistino daŭrigis:
La Majstro amis la kompanion de Simon kaj de la filoj de Zebedeo, kaj preskaŭ ĉiam per unu el iliaj ŝipetoj li, kompatema, venis aŭskulti niajn petojn...
Min plej mirigas - diris Publio Lentulus sub forta impreso - tio, ke Jesuo, kiom oni sciis, ne estis ia leĝisto aŭ pastro, kursinta iun homan lernejon; tamen lia parolo estis penetrita de ia dia graco. Lia serena, neesprimebla rigardo enprofundiĝis en ĉies animon, kaj lia dolĉa rideto vidigis la kompatemon de iu, kiu, plene posedante la veron, sciis kompreni kaj pardoni la homajn erarojn. Liaj instruoj, pri kiu mi ĉiutage meditadis, dum la ĵus pasintaj jaroj, estas novaj kaj revoluciaj, ĉar ili renversas ĉiujn antaŭjuĝojn pri raso kaj familio, kaj do ligas inter si la animojn per grada spirita ĉirkaŭpreno de frateco kaj toleremo. La ho ma filozofio neniam diris al ni, ke la afliktitaj kaj la pacamaj estas tiuj feliĉaj en la ĉielo; tamen laŭ liaj renovigaj lecionoj ni modifas la koncepton pri virto: en la okuloj de la suverena kaj kompatema Dio, sidanta en la Ĉielo, la virto troviĝas ne ĉe la plej riĉa kaj potenca homo en la mondo, sed ĉe la plej justa kaj pura, kvankam malaltklasa kaj malriĉa.