Tia estis la emocio, posedanta lian animon, ke Publio Lentulus ploradis, dum la ĉeestantoj observis lin per okuloj malsekaj de larmoj.
Tiam, la filo de Flaminio ne povis sin deteni plu kaj, por konfirmi sian spiritan korektiĝon, kortuŝita ekkriis:
Mia kara patro, ne ploru, ĉar tie ĉi ni ĉiuj troviĝas, por partopreni en via ĝojo! Antaŭ ĉiuj niaj amikoj el Romo, kune kun la honoroj de la Imperio, mi por ĉiam fordonas al vi mian revirtiĝintan koron! Kvankam vi nun estas blinda, mia patro, vi tamen tia ne estas laŭ la spirito, kiu ĉiam penadis dispeli la ombrojn kaj formeti barojn de nia vojo! Vi ĉiam ankoraŭ gvidos miajn, aŭ plibone, niajn paŝojn, per viaj tradicioj de sincereco kaj klopodado, laŭ la severeco de konduto! Vi revenos kun mi al Romo kaj, ĉe via rehonoriĝinta filo, vi denove organizos la Aventinan palacon... Mi tiam estos, por eterne, kiel gardisto de via spirito, vin amante kaj protektante! Mian edzinon mi prenos sub mian zorgon, kaj tago post tago mi plektos por nia triopa rondo kronon da novaj nedifineblaj ĝojoj, per la miraklo de mia senmorta aldoniteco! En nia hejmo, sur Aventino, ekfloros nova ĝojo, ĉar mi plenigos ĉiujn viajn horojn per la granda, sankta amo de iu, kiu, konante la krudajn spertojn de la vivo, nun scias valorigi siajn proprajn trezorojn!
La maljuna senatano, disbatita de la tempo kaj de la plej akraj suferoj, staris kaj karesis la harojn de sia bofilo, ankaŭ blankigitajn de la vintro de la vivo, dum abundaj larmoj, trarompante la muregon de lia nokto, tuŝis al ĉiuj la koron per nedifinebla premateco. Ankaŭ Flavia Lentulia ploradis, regata de profunda sento de feliĉo post tiom da jaroj da malforta espero! Kelkaj amikoj deziris rompi la doloran gravecon de tiu neatendita sceno, sed la kvestoro mem, kiu estris la karavanon da eminentaj patricioj, estis sin kaŝinta en angulon, kortuŝita ĝis la larmoj.
Komprenante, ke nur li mem povos modifi la aspekton de tiu prema atmosfero, Publio Lentulus rebatis la emociojn, ekkriante:
- Ekstaru, mia filo! Mi faris nenion, ke vi sur la genuoj dankas min! Kial vi parolas al mi en tia maniero?
Ni ja post nemultaj tagoj revenos Romon, ĉar ĉiuj viaj estas ankaŭ miaj deziroj... Ni revenos al nia domo sur Aventino, kie ni kune vivos, por rememori la pasintecon kaj kulti la memoron pri niaj prapatroj!
Post paŭzo, li daŭrigis per optimisma tono:
Miaj amikoj, mi sentas min kortuŝita, kaj dankas vin ĉiujn, por via ĝentileco kaj amelmontro! Sed, kio fariĝas? Ĉu silentas ĉiuj? Memoru, ke mi vidas vin nur tra la parolo. Kaj la hodiaŭa festo?
La admonoj de la senatano rompis tiun silenton, kaj ĉiuj revenis al la intensa multmoveco de antaŭ kelkaj minutoj. Kun la fluado de la konversacioj miksiĝis la tintado de la pokaloj da vino, laŭ la tiamaj severaj stiloj.
Dum la vizitantoj kolektiĝis sur la vasta triklinio por iom trinki, Plinio Severus kaj lia edzino interŝanĝis karesajn, mildajn konfidencojn, jen pri la projektoj, kiujn ili intencis realigi dum la jaroj, ankoraŭ restantaj al ili en la mondo, jen pri la treniĝantaj amaraj tagoj de la fora pasinteco.
Sed insistaj alvokoj postulis la ĉeeston de la kvestoro kaj de ties akompanantaro sur la loko de la festoj.
La cirko estis preparita laŭ ĉiuj normoj: nenia oportuno estis preterlasita por la elmontro de ĉiuj, eĉ plej malgrandaj detaloj, propraj al la grandaj Romaj festoj.
Dum ĉiuj adiaŭis la senatanon kaj ties filinon, meze de la brilegeco de la monduma feliĉo, Plinio Severus, dolĉe ĉirkaŭpreninte sian edzinon, sin turnis al Publio jene:
Mia patro, pro la cirkonstancoj mi estas devigita akompani la kvestoron dum la popolaj festoj, sed post nemultaj horoj mi revenos, por kun vi restadi unu monaton, kaj tiam ni priparolos nian reiron al Romo.
Tre bone, mia filo - respondis la maljuna senatano, vere rekuraĝigita -, akompanu niajn amikoj n kaj reprezentu min ĉe la aŭtoritatuloj. Esprimu al ĉiuj mian emocion kaj sinceran dankon.
Denove sola, la senatano sentis, ke tiuj dolĉaj, ĝojaj emocioj eble estas la lastaj en lia vivo. En la kaduka brusto lia koro sentakte batadis, kvazaŭ lin envolvus ia peza nubo da malgajaj pensoj. La reveno de Plinio inter liajn patrajn brakojn estis ja la plej granda ĝojo en lia senespera maljuneco. Nun li sciis, ke lia filino povos kalkuli je sia edzo sur la vojoj de sia tumulta destino kaj ke al li, Publio, restas nur kun rezignacio atendi la morton. Pripensante la amikajn vortojn de la filo de Flaminio kaj ties rememorojn pri la malproksima pasinteco, Publio Lentulus konkludis, ke estas jam tro malfrue, por ke li reiru al Aventino, kaj ke la reveno al Romo certe estus, por lia kulpa spirito, nur la simbolo de la tombo.
Meze en la spektaklo, Plinio Severus, jam en la aŭtuno de la vivo, faradis la planojn pri la estonteco; li penos elaĉeti ĉiujn siajn erarojn ĉe siaj amantaj kaj karaj parencoj; li prenos sur sin la direktadon de ĉiuj aferoj de sia laŭkora maljuna patro, kiu estos do liberigita el ĉiaj premaj zorgoj de la materiala vivo.
De tempo al tempo la aplaŭdoj de la popolamaso interrompadis liajn revojn. La plimulto el la loĝantaro de Pompejo tie troviĝis en brua festo kaj ovaciis la venkintojn. Homoj el la tuta ĉirkaŭa regiono, kaj precipe el Herkulano, entuziasme alkuris al la amuzo preferata dum tiu fora tempo. Miksitaj kun la atletoj kaj gladiatoroj troviĝis la muzikistoj, la kantistoj kaj la dancistoj. Ĉie estis susurado de silkaĵoj, ĉarmaj sonoroj de brua gajeco, sub la sonoj de flutoj kaj liutoj.
Sed ĉe unu momento ĉies atento estis turnita al stranga, nekomprenebla fakto. El la supro de Vezuvio leviĝis densa konuso el fumo, fenomeno, kies kaŭzon neniu povis trovi.
La ludoj vigle daŭradis plu, sed nun el la interno de la fumkolono, kiu altiĝis laŭ kapricaj kirlaĵoj, elŝovis sin impresaj flamoj...
Plinio Severus, same kiel ĉiuj ĉeestantoj, ekmiris pro la stranga, neklarigebla fenomeno; kaj post nemultaj minutoj, konfuzo kaj teruro ekkrakis en la amfiteatro.
Ĉe la neatendita konsterniteco de ĉiuj la filo de Flaminio ankoraŭ havis tempon por alproksimiĝi al la kvestoro, tiam ĉirkaŭita de siaj familianoj, loĝantaj en la urbo; tamen la kvestoro parolis optimisme, kvankam li ne tute povis maski sian maltrankvilecon:
Mia amiko, ni estu trankvila! Per la barbo de Jupitero! Kio do fariĝis el nia kuraĝo, el nia harditeco?
Sed post nemultaj momentoj la tero komencis tremi sub iliaj piedoj, per nekonataj, pereigaj skuoj. Kelkaj kolonoj brue falis kaj multaj statuoj ruliĝis el la tiucele preparitaj niĉoj, ornamitaj per oro kaj juveloj.
Tenante inter la brakoj sian filinon kaj ĉirkaŭita de multe da sinjorinoj, la kvestoro ekkriis, treege maltrankvila:
Plinio, ni iru al la galeroj, senprokraste!
Sed la Romana oficiro jam ne aŭdis tiun alvokon. Terurite, li rapidis trabati al si vojon tra la homamaso, kiu deziris, kvazaŭ tuta bloko, forlasi la cirkon, kio kaŭzis piedpremadon de infanoj kaj pli maljunaj personoj.
Post superhoma penado, li sukcesis atingi la straton, sed ĉiuj lokoj estis okupitaj de homoj, samtempe elirantaj konsternite el siaj hejmoj kaj kriantaj: "Fajro! Fajro! Fajro!"
Plinio konstatis, ke ĉiuj stratoj estas plenaj de afliktegitaj homoj, de ĉaroj, de teruritaj bestoj. Treege malfacile li transiris ĉiajn barojn, sed Vezuvio nun elĵetis al la ĉielo nepriskribeblan mason da flamoj, kvazaŭ la Tero mem bruligus al si la plej profundajn internaĵojn.
La pluvo da cindro, komence apenaŭ perceptebla, ekfalis, dum la tersupraĵo senĉese tremadis, samtempe kiel bruis surda, neklarigebla muĝado. De tempo al tempo aŭdigis la terura krako de falintaj kolonoj aŭ de konstruaĵoj, detruitaj de la sismaj movoj, dum la fumo el la vulkano iom post iom kaŝis la gajigan sunan helecon.
Envolvita en densa ombro kaj posedita de neesprimebla teruro, Pompejo tiam travivadis siajn lastajn momentojn, en senespera aflikto...