temo perpetua por kontestado kun ilua vicini komto de Perigordia e la
kanonikaro di Saint-Front. Dek-e-kin habitanti di Boulazac, sucedante
audita, interkonsentis por dicar ke la tota parokio, kun omna vilajeti quin
ol kontenas, dependis de la judiciala domeno konsulal. La duesma testo
307
advokata por donar atesto esis la sioro Hélie Combel. Questionita pri lua
evo il deklaris evar cent-e-quaradek yari. La protokolo di lua atesto
demonstras, altralatere, ke il plene posedis lua omna fakultati intelektal
e konservis klarmente la memoraji pri fakti eventinta cent yari e mem
plu multe antee.
La dokumento olqua furnisis a ni ita informi, explikas Michel Hardy
redaktanto dil Buletino dil Societo historial ed arkeologial di Perigordia,
esas dokumento autentika ; ol ne esas kopiuro, ma dokumento original,
e nul eroro da kopiisto povis glitigesar en ol. Ultre lo, la texto en ta parto
dil koncernata charto, prizentas nula desfacilajo lor la lekto, e lo esas
tre sekuramente ke on lektas en olu l’evo dil atestanto tale deklarita :
„…etatis, ut dixit, sepcies viginti annorum, ed ad plenum habens
memoriam centum annorum.“
Cetere onu ne povus suspektar Hélie Combel pri fraudo od iluziono. Ante
efektigar ilua atesto, il examenesas sorgoze ( diligenter examinatus) ; il
havas apud ilu dek-e-quar de lua labor-kompanuli, qui, se ilu dicabus ne-
exakta kozo, quik remarkigabus lo ; fine, il juris super la Santa Evangelii
dicar la vereso ed onu savas la graveso di juro dum la Mezepoko e la
grandega respekto quan on havis ad ol.
En parokio vicina di Périgueux vivis do, en 1342, viro evanta 140 yari.
Naskinta en 1202 dum la regno di rejo Philippe-Auguste, ilu travivabis la
tota XIIIma yarcento e la unesma quaradek yari dil dek-e-quaresma
yarcento. La lucideso di lua mento, kande il efektigis ilua atesto,
posibligas pensar ke la pezo di lua evo ne esis tre granda por lu e ke il
povis vivar ankore dum kelka yari.
Ni ne kredas ke ulatempe on notizis, en Francia, exemplo tante
remarkinda pri longa vivo, skribas la kronikisto dil aludita Buletino, ilqua
explikas havir l’okaziono deskovrar certena nombro de centayara personi
dil XVIIma e XVIIIma yarcenti dum analizar la akti pri sepulto dil parokiala
registri por la civila stando ; ma nulu de li, tamen, irabis trans la evo 110
yari.
Perigordia (1) : Perigordia esas regiono di sudwest-Francia
( Segun artiklo interretal)
(Ek Kuriero Internaciona n° 4/2014)
308
CENT-E-KINADEK YARI ANTE NUN, LA SEPARO-MILITO (DESFACILE)
FINIS
DE APRILO TIL JUNIO 1865, CESIS LA SEPARO-MILITO
La milito qua dividis violentoze Usa, de 1861 til 1865, e qua cetere ibe
nomizesas « intercivitana milito » restas un de la maxim konfuziganta e
misterioza enigmati dil historio pri la armizita konflikti.
Nome, se kustumale on remarkigas, ke ‘jame’ du demokratii intermilitis,
on mustas hike agnoskar ecepto. On certe povas konsiderar ke ne
parolesis pri milito inter du nedependanta landi, ma lo esus ignorar la
fakto, ke en 1861, la nociono pri naciono Usana esis quaze neexistanta.
Singla civitano sentis su membro di komunajo formacita per lua Stato e
la konflikti ne esis skarsa, precipue pro motivi di frontieri. La lasta
konflikto carelate eventis ankore en 1858, inter Virginia e Maryland.
Singlafoye, tamen, l’opozo povabis aranjesar per la mediaco dil
diplomaco e lo semblis nepensebla utiligar armi por solvar tala kontesti.
Omnube en Usa, la instruktita personi – lore plu nombroza kam en Europa
proporcione di la habitantaro, malgre tenaca misopiniono – sentis su fiera
ed asertis lia fiereso konstruktar ensemble sistemo politikal ube la
publika liberesi e la homala yuri esis ye la unesma rango dil skopi
politikal. Ultre lo, komuna linguo, la sentimento partoprenar la sama
aventuro kolektiva, olta apartenar a nova mondo, inklineso tre forta por
l’egaleso dil chanci e por l’inicio individual kune kontributante al suceso
dil komunajo, tandem la kompleta nepermeebleso al tezi socialista
malgre l’instalo di sindikati vizanta defensar interesti profesional, omna
kondicioni semblis existar por forjar solidara e rezolvema populo. Plura
militi ja soldabis lu opoze ad enemiki komuna, nome la anciena landi
kolonial Anglia ed Hispania, ed anke Mexikia lor la milito di Texas.
Tamen, lo esas ankore unfoye plusa la klarvidanta Alexis de Tocqueville,
qua, en 1835 relevis risko di grandega konfronto inter du koncepti pri la
developado ekonomial. La una, predominacanta en la Stato dil Sudo,
precipua amba Caroline, Florida, Alabama, Georgia e Virginia, su
apogante sur la libera kambio e la exportaci, aparte vers Europa, di
produkturi, precipue texala, havanta altanivela qualeso ; la altra,
predominacanta en la Nordo, olqua su apogis sur la protecionismo e la
pagendaji doganal en la skopo prezervar kontre la konkurenco naskanta
309
industrio manufaktural e vizante unesme interna merkato grande
kreskanta.
Ad ita difero di perspektivi adjuntesis anke kelka nesimilesi kultural, la
habitanti dil Sudo fervoris plu multe por lia historio, por lia sulo, por lia
nomo quale por lia familio, por lia yuna tradicioni quin li tamen prizis
unionar kun altri heredita de Europa, kam la habitanti dil Nordo, plu
nomada, ofte senradikigita e diveninta tilextreme individualista, ne-
interesata a naskanta identeso social.
Fine, la Sudo karakterizesis per certena desfido relate la federala
guvernerio e timis plu kam omna cetera kozi la permananta tendenci di
olta koncernante uzurpi di suvereneso.
En ita kuntexto general, la sklaveso, quan Thomas Jefferson nomizabis
en 1776 « aparta institucuro », per dicar « mantenar la sklaveso lo esas
quaze tenar volfo per la oreli : onu ne aprecias ico, ma onu ne povas
desprenar lu », ne esis la precipua riskajo, quan on prizis plu tarde tro-
evaluar. Kom modo di organizo por la laboro agrokultival, di qua la
nehumana traiti ne perceptesis klaramente nam multa sklavi profitis
vivo-kondicioni tre supera ad olti di la laboristi e manulaboristi di la civiti
dil Nordo, ol esis parto de ekonomiala equilibro nacional, olqua ne
semblis povar esar kontestata.
La milito - komencita dal Stati Sudal asemblinta su en Federuro ed
elektinta lia propra prezidanto en la persono di Jefferson Davis, ilqua
esis plantacisto di Mississipi e ja efektigabis kariero durinta dum longa
tempo en Washington - vizis min multe, originale, kombatar la Nordo
kam asertar la volo prezervar identeso kolektiva. Davis cetere refuzis la
vorto « separo », nam il nur postulis la prezervado dil suvereneso dil
Stati. Ma, quale ofte en la historio di la homi, to quon onu kredas
limitizar a demonstro di forteso quaze olta di hundo qua montras lua
kanina denti, transformesas a obstinanta kombati, tante plu violentoza
ed impetuoza, ke onu ne intencis irar tante fore en la konflikto. La
kombatanti di amba partisi esis le unesma qui surprizesis per la sovajeso