terorigiva bruiso qua audesis til Egiptia e destruktis la Kretana civilizuro
per kataklismo, tale naskigante la mito pri Atlantida.
Promenante en la vilajo, plu tarde, me vidis unesmafoye dum mea vivo,
popo enstrade. Il havis longa hararo, esis tote nigre vestizita ed esis
ankore tre yuna ed aspektanta bele.
Lor la dimezo-repasto ni manjis en restorerio vilajal. Tre rustika, ma
tamen sat komfortoza. La nutrivi esis saporoza e reprezentis bone la
lokala koquarto rural. Dum la posdimezo, la guidisto vizitigis da ni
famoza domo di anciena familio richa qua rezistis heroale kontre la Turki
dum la Turka okupado di Kretia (1669-1898). Ica habiteyo transformesis
a muzeo ed on montris a ni la utensili e la kostumi dil omnadia vivo.
Regretinde, pro la mikreso dil domo e la tro grandanombra asistanti, esis
tro varma en ol e ni sudorifis per granda guti.
Jovdie, ye la 26ma di septembro – Nulo previdesis por me e me repozis
en la hotelo. Me promenis tamen en l’urbeto e kompris jurnali, inter li
la interesiva Germanlingua jurnalo di Grekia « Die Athener Zeitung » (La
43
jurnalo di Athina) qua savigas tre valoroza informi, omnadomene, pri
Grekia.
Venerdie, ye la 27ma di septembro – Me exkursis a la arkeologiala ruini
dil palaco di Knosos. Lo esis tre bela jorno kun tre bela blua cielo sunoza,
ma sen tro forta varmeso. La tre bone organizita vizito di la agri kun ruini
arkeologial esis tre interesanta. Esis anke turista grupi di multa nacioni
Europan ed on audis precipue la soni dil Italiana, Germana, Nederlandana
ed Angla lingui, e mem, me kredas, di la Polona. Nia guidistino esis
muliero kun nigra hari, qua aspektis quale sud-Europanino tipala. En sud-
Francia esas anke personi qui aspektas tale e me ne esis eklandigita. El
parolis ecelante la Franca e raportis a ni tre seriozamente e tre komplete
pri la arkeologiala exkavi facita dal arkeologiisto Angla, sir Arthur John
Evans (1851-1941) e lua trovaji. La insulo, anke el dicis a ni, konocis
altisima nivelo civilizal lor la bronzo-epoko (ye 2000 a.K., cirkume) e plu
tarde dum la palaco-periodo til 1500-1350 ante nia ero. Por la richa
Kretani existis ja individuala balno-kuvi ed ico existos itere erste dum la
18ma yarcento en Europa. La stradi esis neta kun bona sistemo di
kanalizuro. La populo di Kreta esis extreme religiema ed esis nek Indo-
Europana nek Semida. Til nun, onu ne savas lua origino.
Ye dimezo l’interurba autobuso duktis ni ad Iraklio, chefurbo di Kreta,
relative moderna e prosperoza urbo. Me dejunis en restorerio kun
samlandani di sudwest-Francia, regiono quan me konocas sat bone. Li
aludis pri la multa Europani qui kompras rezideyi, liaregione, precipue
Angli, e qui prizas vivar en ica loki. La Angli qui habitas en la regiono
Perigordia (sudwest-Franca provinco, dum la Mezepoko ol esis posedajo
dil reji di Anglia) dicas ke ol tre similesas sud-Anglia ma kun plu sunoza
klimato. Pos la repasto, ni vizitis la belega muzeo di Iraklio qua kontenas
la trovaji esante la rezultajo dil exkavi en Knosos. On povis vidar ibe
splendida objekti : juveli, siglili, desegnuri piktala, sarkofagi edc… Por
singla, nia guidistino havis expliko e lo esis tro multe por me. Me nur
memoras, ke, ultre lia brilanta nivelo civilizala, la anciena Kretani pensis
esar nur parto dil naturo e ne opinionis esar supera a la animali od esar
exter li. Erste la Greki dil klasika konocata epoko (8ma yarcento a.K., e
pose) komencis opinionar tale e plasizis la homo super la cetera kreuri.
Pos katastrofatra tertremi ed invadi (od infiltrado) da kontinentala
Greki, la Kretana civilizuro lente dekadeskis. La invadi dal Doriani dum
la 12ma-11ma yarcenti a.K. kontributis retroirigar la insulo a mizeroza
desevolucioninta stando. En la klasika epoko Greka la insulo esis dope
44
lasita e lua kulturo esis tre provincala. La situeso pluboneskis lor la
Romana periodo, e plu tarde, lor la lasta yarcenti dil Veneziana okupado
(16ma-17ma yarcenti p.K.). Kreta havis itere granda florifado kultural
(arto, arkitekturo, literaturo) e prospero. La famoza piktisto El Greco
laborinta en Hispania, venis de Kreta tatempe. Nun, ca insulo, segun
semblo, konocas itere ora epoko e kulturala florifado, e plura
mondfamoza autori Greka, inter li Nikos Kazantzakis (1883-1957), same
kam muzikisti, esas Kretani. Pos la vizito dil muzeo, ni havis libera tempo
dum un horo e me profitis ico por vizitar la charmiva stradeti dil urbo,
qui posedas to quon me konsideras kom Greka e mediteraneal atmosfero.
Ica atmosfero tre pensigis me a mea yunevo en sud-Francia. Ol
kompozesas per indolenteso, vivo-plezuro cirkondata per kelka misterio
e ligiteso dil prezenta tempo a pasinta epoki evanta plura yarmili, tale
transmisante, ulagrade, sentimento di permananta yuneso. E di intimeso
favoroza a diskreta amori.
Retroveninte proxim la muzeo ube ni devis vartar nia omnibuso, me vidis
la afishi di cinemo. La titulo dil nun spektigata filmo esis : « Femme
fatale » en la Franca. Ica titulo tre amuzis me, nam « femme fatale »
signifikas : « belisima muliero qua atraktas la viri a tragediatra fato ».
Do, quankam tre skarsa esas la ordinara Greki qui savas la Franca, onu
ne hezitis uzar mea linguo matral por expresar tala koncepto. La stradi
e chosei esas neta. Evidente Kreta esas sat prosperoza regiono. Mem se
la lando ne esas richa, semblas ke la reputeso di povra lando quan havis
Grekia, nelongatempe ante nun, esas nun nur memorajo.
Saturdie, ye la 28ma di septembro – Me levesis tre frue por irar a la insulo
Santorini. La vetero esis tre sunoza, matine, e la maro tre kalma, tamen
esis desagreabla fakto ke la iro per navo duris dum kin hori, same kam
la retroveno. En la navo esis poka de mea samlandani, ma multa
Germani. Fortunoze, me savas fluante ita linguo e konseque me povis
parolar kun altra pasajeri. Evidentamente, kande on voyajas en stranjera
landi, lo esas bona esar min o plu poligloto. Arivinta ye dimezo, interurba
autobuso vartis ni ed acensigis ni vers vilaji montaral. La guidistino qua
parolis alternante Germane e France montris a ni marala loko cirkondata
dal insulal montaro. Ica loko nomizesas « kaldiera » segun Hispana vorto
qua signifikas : kaldrono. Sub la maro esas la volcano qua tempope
produktas tertremi. Esis en ica loko ke eventis la kataklismo, en 1500
a.K., qua subversis la lore existanta mondo. Fine ni arivis a pleziva
vilajeto ube ni povis rapide repastar. Pos departo ed iterata veho
autobusal, ni atingis la belega vilajo Ia, qua salias, per altra montaral
45
disto, super la maro. La domi esis, quale ofte en Grekia, farbizita per
blanka koloro e la arkitekturala stilo di ca domi esis tre originala. Nia
guidistino asertis ke la famoza arkitekto dil XXma yarcento, Le Corbusier,
lojis hike dum kelka tempo ed il kaptis idei surloke por lua arkitektural
projeti. Ni darfis promenar dum mi-horo tra la charmanta e tre
komercanta vilajo. La guidistino plendis ke prospero venis tro
rapidamente en ica insuli e ke la homi ne dominacas ol. Lor la retroveno,
nia profesionala akompananto, naracis a ni la nekalma historio dil insulo
per devasti da pirati e pri la lojanti qui mustis fugar tre fore de la maro
por salvesar. Nunepoke, on kultivas ibe viteyi, frukti e legumi e, tote