kun qui il havabis la posibleso konversar, fakte ica quartero esas tre
anciena quartero ube trovesas multa vendeyi. Konstateble, mea
korespondanto esis justa e me havis la posibleso ibe audar Germane-
parolanta lokani (nur du ne plus tre yuna personi), ma evidente li esis
ecepto trovebla nur en ica quartero. En la tre anciena e mezepokal
stradeti, cirkondanta la areo dil vendeyi, me audis yuni parolar Slava
idiomo. Per ico me konstatis ke Metz gastigas Slava enmigranti qui
divenis parto de lua habitantaro, dum ke en cetera parti de Francia tala
enmigrado ne ja esis konstatebla lore (ma la situeso chanjis tre rapide e
69
preske subite depos ka 1ma di januaro 2007 e la arivo da nova est-
Europana landi en Europana Uniono).
Me promenis til la precipua kirko di Metz, nome la katedralo Saint-
Etienne. Olim (1994) me konstatabis ke un de la statui di la santi cirkum
la katedralo-portalo reprezentis imperiestro Wilhelm II (ilqua esis la
Germana statestro dum la periodo di la Germana dominaco ante la
unesma mondo-milito), cafoye me konstatis kun astono ke la vizajo dil
santo modifikesis e ke ne plus esas traco di Wilhelm II. Pro quo
desaparigir ica historiala folklorajo ? Dum ke on tolerabis ol dum longa
tempo !? Ica misterion me ne povis klarigar e me tre astonis mea kuzulo
plu tarde kande me raportis a lu ica fakto.
Marchante sur la pitoreska ed anciena katedralo-placo, me vidis desnova
vendeyo de libri che qua onu povis vidar ye la vetrino mikra afisho ube
montresis Germana laboranti e militisti en Metz dum la tempo dil anexo
a Germania, ye 1900 cirkume. Me vidis anke grupo de Slave-parolanta
yuni misterioze nur nigre e blanke vestizita qui iris a dometo proxim la
katedralo por entraprezar guidata vizito dil katedralo e dil urbo. Irante
a la stradi nefora de la Deo-domo, me vidis tre anciena quarteri tamen
bone mantenata e tre komercanta.
Tandem, ante retroirar a la hotelo, me rezolvis irar a la placo dil
fervoyala staciono. Ibe, on povas bone vidar la fervoyala staciono e la
vicinesanta quarteri. La staciono-konstrukturo esas ulo tre aparta, segun
la stilo Romana-Bizancana tre segun-moda en la Imperio di Sinioro
Imperiestro Wilhelm II, ico esas pezoza ma ne sen fantazio, nome on
vidas multa skulturi qui supozesas reprezentar ceni di Germana legendi
e Mezepokala literaturo ed anke ceni ube montresis Germana voyajanti
dum la XIXma yarcento. La edifici dil vicinesanta quarteri esas en la sama
stilo qua pensigas da me prefere pri nord-Germania kam pri Francia.
Malgre ico, nulaloke, me audis parolar Germane. Dum la posdimezo, me
iris a la vilajo Rozérieulles ube mea genitori habitis dum mea infanteso
e qua esis anke la rezideyo di mea geavi patrala-latere. Me acensis kolino
e trairis la vilajo Sainte Ruffine, qua preske restis nechanjita depos mea
puereso. On povas vidar de-ibe agreabla presque montala peizajo.
Ica vilajo esis anke (dum mea puereso) famoza pro ke ante la unesma
mondo-milito, lua habitanti, quankam France-parolanti, divenabis
fervoroza e mem fanatika Germana patrioti. Ma li esis unika kazo en la
regiono e la altra France-parolanta vilaji ed urbeti esis multe min
entuziasmoza pri lia nova nacionaleso.
Pos trairir granda choseo, me arivis a la vilajo Rozérieulles (Germane :
Roseringen), me preterpasis la tombeyo ed acensis la anciena stradeto,
trairata per rivereto, qua duktis a la domo di mea geavi. Nulo chanjis
depos mea infanteso, nur omno kelke pluoldeskis. Omna stradeti quin
70
me trairis restabis same kam oli esis kinadek yari ante nun. Nula
stranjera enmigranti videblesis, nur homi di Europana gento.
Me iris sur voyeti qui duktis a boski e monteto nomita " Foyo " vorto qua
signifikas " la foliizito " en la anciena Latinida Lotringiana dialekto
(dialekto ne plus parolata depos longa tempo) pro ke ica altajo esas
provizita per multa arbori. Mea memoraji prizentis a me ulo agreabla,
ma me esis kelke deceptita per la realajo. Nulo, fakte, esis diferanta de
mea memoraji, nur la peizajo esis sen gracio, kelke pezoza e nule
charmiva (tale adminime semblis a me), malgre la nefushita naturo,
malgre la arbori e la videbla kolini. Ulo nedefinebla mankis por adportar
beleso ad ica naturala kadro, qua povabus esar tre agreabla. Kad esis la
oldacha e nepleziva arkitekturo dil vilajo qua fushis omno ? Me ne savas,
ma me konjektas ke probable, yes.
Detalon me remarkis sur rurala voyeto cirkondanta agri, nome olim, dum
mea infanteso, videblesis granda bronza krucifixo kun Kristo-statuo. Lore
la statuo esis ruptita, nun omno esis reparita ed en bona stando. Sub la
krucifixo trovesas soklo ube esis epigrafo en la Latina. Ica enskriburo esas
bone mantenata e lektebla ankore nun. Ol evas de 1890, cirkume. Esas
plura tala religiala (e kelkafoye nereligiala) statui e simbolo qui evas de
ta tempo ed esas en la Latina. Me konjektas ke la lokala autoritatozi ne
volis enskribigar ulo en la Germana qua esis tote stranjera e kelkafoye
nekomprenata linguo da la plu multa lokani. E poke prizata da li. Altra-
latere, la Germana autoritatozi nulatempe aceptabus ulo en stranjera
linguo, pluse di enemika lando, sur la Germana teritorio, do la Latina
esis meza solvuro qua posibligis evitar la Germana (e la Franca) e qua
esis la linguo di la lore (en ica regiono) tre povoza e respektata katolika
Eklezio. La kulturozi di ca epoko e la sacerdoti savis la Latina ed
eventuale povis tradukar la Latina frazi a min edukata homi, dum ke la
Germana autoritatozi ne opozesis a texti redaktita en neutra e prestijoza
idiomo ed aceptis kredar la fiktivajo di la Latina kom linguo dil Eklezio e
di supera kulturo.
Ye la sequanta dio, me vizitis la urbeto Moulins les Metz (ye tri kilometeri
de Rozérieulles) ube me pasabis mea puereso. Esis plu multa chanji ibe
ed ica plu aktiva loko, kelke moderneskis kun multa ne-Europana
enmigranti. Tamen, ol esis bone rikonocebla ma sen granda intereso.
Posdimeze, me esis itere en la Metzala stradi, e me vizitis oli per-
autobuse e pede. Me povis nur konstatar la Franca-Germana aspekto di
ca urbo. Quale me ja savigis la fervoyala staciono esas tote Germana e
la quarteri qui cirkondas olu anke. E mem plu Germana kam to quo
existas nun en Germania, nome Metz ne sufris, od apene, pro bombardi
dum la duesma mondo-milito, dum ke la plu multa German urbi ye la
sama importo komplete destruktesis. Ultre lo, west-Germania subisis
koaktata Usanigo e mem en la indulgata urbi, on chanjigis multo di to
71
quo povis aspektar tro Germana. Metz ridiveninte Franca urbo ne
koaktesis Usaneskar, nam Francia ne esis desvinkinta lando punisata da
Usa. En est-Germania esis indulgata urbi, qui pro ke oli esis en Rusa zono
ne bezonis Usaneskar, ma dum la komunista tempo, oli ne flegesis ed
esis en mala stando lor la chanjo di 1989. En Metz onu sorgoze mantenis
ica urbo en decanta stando.
Tale, la olda Germani qui vizitas Metz ritrovas la arkitekturo e la urbala
atmosfero qui existis olim en Germania, e qui ibe, esas nun nur
memoraji. Versimile ico esas la motivo qua tante atraktas la Germani a
Metz, quankam li preferas ne konfesar lo. Advere Metz esas ulaspeca
perdita Atlantida por li, exakte same kam esas Andaluzia por la Arabi.
Ico esis olim lia posedajo, mantenis bone traci di lia okupado, ma