KONSEQUI POR LA LATINIDA LANDI ?
Mea questiono povas astonar la lekteri, nam probable li ne havis ideo pri
ito, ante. Fakte, kande me opinionas tale, me pensis pri la Araba landi
qui sucesis mantenar la literaturala linguo klasika, dum ke la parolata
linguo disdialekteskis ye multa regionala idiomi. Nun, omna instruktita
homi en la Araba mondo savas la komuna linguo, qua talmaniere
permanas e duras esar importanta linguo internaciona.
Me skribis intencite pri la « Araba mondo », nam dum la komenco dil
XIma yarcento, la kronikisti di olim, aludanta la Latinida landi, skribis pri
la « Romana mondo » e la linguala e kulturala situeso en ica domeno,
lore, tre similesis olta dil »Arabida » landi en la nuna epoko. Certe, ja
existis populala kanti e texti en regionala dialekti, ma ito existas anke
en la Araba landi cadie, tamen la komuna linguo t.e. la Mezepokal Latina
konsideresis interne ed extere kom la oficala linguo dil Romana mondo.
Me kredas ke ica situeso povabus permanar e ke nun la Angla havus
serioza konkurencanto en la moderna Latina linguo parolata en west-
Europa, sud- e mez- Amerika ed anke en regioni di nord-Amerika. Granda
25
parti de Afrika ed Azia uzus ica idiomo cadie. Regretinde, ne eventis
tale, pro quo ?
Me propozas respondo. En 1066, Guglielmus (Guillaume-William) la
Konquestero, duko di Normandia, invadis e konquestis Anglia. Lua
matrala linguo esis nord-Franca dialekto. Il impozis ica idiomo, oficale,
ad Anglia, parte por la administrerio e komplete por la literaturo. Tre
signifikanta esas la fakto ke ni posedas la texto dil Kansono di Roland,
unesma granda verko dil Franca literaturo, danke, se me memoras bone,
Oxfordana muzeo (do, en Anglia).
Ica situeso pluforteskis dum la sequanta yarcento kande Henry II
Plantagenet, rejo di Anglia e spozulo di Alienor di Aquitania, kolektigis e
tradukigis a la Franca importanta mezepokal verki (parolata rakonti
Bretoniana) iniciante talmaniere, brilanta epoko dil Franca literaturo.
Kompreneble, la kontinentala Franci pose sequis ed imitis lia insulana
frati, e la Franca linguo diveneskis autonoma. Konseque ol komencis
uzesar, anke sur la kontinento, en la administrerio. Pos nelonga tempo,
la Hispani e la Portugalani suriris la sama voyo, nam se la Franci audacis
redaktar en lia landala dialekto, ne esis motivo por ne agar simile.
En Italia, qua esabis la centro dil Romana Imperio, komprenende la
Romana ideo e sentimento permanis plu longatempe. Ma kande la Italiani
konstatis ke li esis le sola uzar ankore, omnarelate, la Latina ; dum ke
dividita en multa urbi e regioni, ofte sub stranjera dominaco, li ne plus
havis la posibleso riestablisar l’imperio ; lore anke li komencis skribar en
la populala linguo. La geniozo Dante gloriizis ol ed esis remarkinda
inicianto di la linguo Italiana.
Tale naskis e pose prosperis, izolite, la Latinida idiomi, nun minacata da
la Angla ‘patuazo’ quale la cetera lingui, pro lia divideso.
Ma sen la konquesto di Anglia da Guglielmus la Bastardo (altra nomo dil
konquestero), la situeso povabus divenar tote diferanta e la regioni
Romanal ne koncieskar frue pri lia apartaji linguala e tale mantenar,
kelke modernigita ed adaptita, la prestijoza tradicionala linguo komuna.
( Artiklo da J. Martignon en Letro Internaciona n°2/2000)
26
KAROLUS LA GRANDA (742-814) ED ORIENTO
Karolus la Granda esis kronizita kom imperiestro, sucedanto dil Romana
imperiestri, da papo Leo III en 800. Il regnis super granda parto di west-
Europa ed havis ecelanta relati kun Oriento, tateme lua kronikisto
Eginhard skribis ke : « Kun la rejo di Persia Aaron (Harun), di qua
dependis preske tota Oriento, ecepte India, la relati esis tante kordiala
ke ilca plu prizis lua favoro kam la amikeso di omna reji e princi dil
mondo ed il havis egardi ed afablaji nur por ilu. »
Por ristartigar la relati iniciita da lua patro Pepinus, triadek-e-kin yari
ante lore, Karolus irigis en 797, tri senditi al kalifo. Du de li perisis
survoye. La triesma esis Hebreo, segun-nome Isaak ; il sejornis dum quar
yari en Baghdad.
Ne parolesis pri kontratizar irga federuro, ma pri obtenar protektado por
la Orientala Kristani, dominacata dal Mohamedani, e por la pilgrimanti.
Longatempe ante la retroveno da Isaak, Harun-al-Rachid informigis la
patriarko di Yerushalayim (Ierusalem) ke, ne nur il agnoskas la
protektado dal rejo dil Franki super la Kristani di Santa Lando, ma, ke
mem il donacas la Santa Tombo ad il, kom lua propra proprietajo.
La patriarko irigis du monakuli a Roma, qui, ye la predio dil imperiestrala
entronigo, depozis solene, inter la manui di Karolus, la klefi dil Santa
Tombo e la standardo di Yerushalayim, same kam plura reliquii.
Kelka monati pose, Karolus livis Italia. Proxim la Valo di Aosta, il
rajuntesis da Persiano ed Afrikano ; la unesma venis segun impero da
Harun-al-Rachid ed il preiris Isaak. La duesma venis de Fez ; Karolus
negociis kun la emiro la interesti dil Kristani di Afrika. Kom rekompenso
di richa donacaji, Karolus sendigis frumento, oleo e vino, nam il
informesis pri la famino qua esis plago a la lando dil emiro.
Isaak rajuntis Karolus la Granda en Aachen. Il kunportis splendida
donacaji, quale devas esar, inter oli onu trovis la unesma elefanto
probable irgatempe vidita icaloke. Tre versimile, onu desegnis olu por
texar silkajo nomizita « dil Tombo di Karolus la Granda. »
Dum ke il konstruktigis baziliki e monakerii en Yerushalayim, Karolus
mantenis e durigis lua relati kun la kalifo. En 807, Harun-al-Rachid
akompanigis senditi dil patriarko di Yerushalayim da ambasadisto,
27
nomita Abdallah. Inter la stofaji e la parfumi, qui adportesis, la
imperiestro deskovris luxoza tendo, kandelabri de orlaboro-arto e
famoza horlojo qua indikis la kloki per faligar bronza buli sur metala
disko.
(Segun Eginhard, kronikisto di Karolus la Granda – publikigita en la
numero 6/2000 di Letro Internaciona)
NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN
NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN
LA INDIANA MITOLOGIO E LE « VEDA »
[ Ica artiklo sube esas sintezo di texto pri la hinduismo e di extrakturo
de libro da Sri Aurobindo pri la Indiana kulturo titulizita : « The
foundations of Indian culture » (La fundamenti dil Indiana kulturo). ]
Exotere ; Agni esas la Fairo e la deo dil Fairo, esotere lu esas multe plu
kam ito. Lu konsideresas dal orientalisti di Ocidento kom « Veda »-ala
deajo. Esas vera ke le « Veda » konsakras ad il impresanta granda
nombro de himni, precipue la unesma himno di ok ek la dek libri de qui
kompezesas la « Rig-Veda ». Lu ne pleas nur unesmaranga rolo dum omna
importanta ceremonii religial. Onu mantenas lu sorgoze en omna
ortodoxa hemi per pia libacioni ye sakramentala karaktero, onu konfidas
a lu omna objekti quin onu volas destruktar kun egardi. Dum la sakrifiko
lu pleas tre multopla rolo o, prefere, lu pleas omna roli samatempe.
Tale en la sakra texti la flamo, la ofrajo esas ofte nomizita kom la boko
e la lango dil dei. Lu esas la sakrifikajo e samatempe lu protektas la