Выбрать главу

УІЛЬЯМ ШЭКСПІР

АНТОНІЯ I КЛЕАПАТРА

Ангоній і Клеапатра: Трагедыя. З англ. /[Пер., прадм. і заўв. Ю. Гаўрука; Маст. Ю. Зайцаў].— Мн.: Маст. літ., 1982.— 198 с., іл.

Трагедыя «Антоній і Клеапатра» напісана Шэкспірам прыкладна ў 1607 годзе пасля «Караля Ліра» і «Макбета». Асобна не выдавалася, надрукавана ўпершыню ў зборы твораў 1623 года. Матэрыялам для п'есы (сюжэт, падзеі, быт) паслужылі «Жыццеапісанні» грэчаскага гісторыка канца першага і пачатку другога стагоддзя нашай эры Плутарха ў англійскім перакладзе Норта (першае выданне — 1578, другое— 1595).

Рэдактар Н. I. Тулупава

Мастацкі рэдактар В. П. Жыжэнка.

Тэхнічны рэдактар Г. Г. Федарук

Карэктар К. А. Крукоўская

Пераклад зроблены з выдання:

W. Shakespeare — Tragedies, vol. 3, London — Toronto Published by J. M. Dent, 1936.

АДНА З ЛЕПШЫХ

Вялікі знаўца чалавечай душы драматург Шэкспір тэму кахання закранаў у сваіх творах часта і ў розных аспектах, але, мабыць, з асаблівай вастрынёй і глыбінёй раскрыў яе ў трагедыях «Рамэо і Джульета» і «Антоній і Клеапатра». Гэтыя дзве трагедыі — ранняя «Рамэо і Джульета» і позняя «Антоній і Клеапатра» — з'яўляюцца як бы полюсамі шэкспіраўскай распрацоўкі тэмы кахання. Каханне юных Рамэо і Джульеты ўспыхнула адразу і зблізіла іх з неадольнай сілай, і парваць іх адзінства магла толькі смерць. Жыццярадаснасць, светлы каларыт гэтай трагедыі, хараство і выключная шчырасць пачуццяў маладой пары, узнятыя на ўзровень ідэалу, даюць нам прыклад непарушнай вернасці. Рамэо і Джульета паміраюць героямі, нічым не запляміўшы свайго жыцця. Трагедыя «Антоній і Клеапатра», напісаная на гістарычны сюжэт, з рэальнымі людзьмі і падзеямі, паказвае сувязь асоб немаладых — праслаўленага рымскага палкаводца Марка Антонія і егіпецкую царыцу Клеапатру, якія бралі ад жыцця ўсё, што хацелі, асалоду і роскаш, і ў каханні знаходзілі вяршыню шчасця. Каханне ў іх пакутлівае, супярэчлівае, розум змагаецца з пачуццём, але апошняе ўрэшце перамагае. Жыццялюбы, яны праклінаюць лёс, шукаюць сабе ратунку і, калі ўсе спосабы абароны вычарпаны, забіваюць сябе. Іх смерць не выпадковая, і ў гэтым яе павучальнасць. Падзеі, разгорнутыя ў трагедыі, прыпадаюць на другую палову першага стагоддзя да нашай эры, на перыяд станаўлення Рымскай імперыі, перыяд бурны, багаты калізіямі. Такою ж багатаю на калізіі з'яўляецца і гэта адна з лепшых шэкспіраўскіх трагедый. Прытрымліваючыся ў асноўным «Жыццеапісанняў» гісторыка Плутарха, Шэкспір ускладніў і ўдасканаліў характары дзейных асоб, зрабіў іх жывымі, канкрэтнымі, надаў ім значнасць, а іх мове паэтычнае гучанне. Яркая вобразнасць, цікавыя думкі, вострыя маральна-этычныя праблемы, закранутыя ў трагедыі «Антоній і Клеапатра», робяць гэты твор актуальным і зараз. Ён не сыходзіць са сцэны, а яго філасофская сутнасць ужо некалькі стагоддзяў узрушвае чалавецтва.

Ю. Гаўрук

АСОБЫ:

Марк Антоній[1], Актавій Цэзар[2], Марк Эмілій Лепід[3] } трыумвіры.

Секст Пампей[4].

Даміцый Энабарб, Венцідзій, Эрос, Скар, Дэркет, Дземетрый, Філон } прыхільнікі Антонія.

Мецэнат[5].

Агрыпа, Далабела, Пракулей, Тырэн, Гал } прыхільнікі Цэзара.

Менас, Менекрат, Варый } прыхільнікі Пампея.

Таўр — палкаводзец Цэзара.

Канідзій — палкаводзец Антонія.

Сілій — военачальнік у войску Венцідзія.

Еўфроній — Антоніеў пасол да Цэзара.

Алексас, Мардзіян (еўнух), Дыямед } прыбліжаныя Сялеўк Клеапатры.

Вяшчун.

Селянін.

Клеапатра[6] — царыца Егіпта.

Актавія[7] — сястра Цэзара і жонка Антонія.

Харміяна, Iрада } прыслужніцы Клеапатры.

Военачальнікі, салдаты, ганцы, прыдворныя і слугі.

Падзеі адбываюцца ў розных мясцінах Рымскай імперыі.

АКТ ПЕРШЫ

СЦЭНА 1

Александрыя. Зала ў палацы Клеапатры.

Уваходзяць Дземетрый і Філон.

Філон

Наш палкаводзец проста ашалеў! Раней, як Марс, у панцыры бліскучым На войска кідаў позірк агнявы, Цяпер пяшчотным вокам паглядае Ў цыганскі твар. I сэрца, што браню Ў разгары бітвы рваць было гатова, Размякла, страціла былы свой гарт I служыць апахалам, каб астуджваць Запал распусніцы. Зважай, глядзі! Яны ідуць...
вернуться

1

Марк Антоній (82—30 гг. да н. э.) — палкаводзец, саратнік Юлія Цэзара, пасля яго смерці (44 г. да н. э.) — член Другога трыумвірата (кіраўніцтва трох), у які, апроч яго, уваходзілі Актавій Цэзар і Лепід.

вернуться

2

Актавій (Актавіян) Цэзар (63 г. да н. э. — 14 г. н. э.)— траюрадны пляменнік Юлія Цэзара, член Другога трыумвірата. Пасля перамогі над Антоніем (30 г. да н. э.) — адзіны кіраўнік Рымскай дзяржавы, імператар, названы Аўгустам (Славуты).

вернуться

3

Марк Эмілій Лепід (89—12 гг. да н. э.) — саратнік Юлія Цэзара, член Другога трыумвірата, пазбаўлены ўлады Актавіем.

вернуться

4

Секст Пампей (75—35 гг. да н. э.) — сын Гнея Пампея Вялікага, члена Першага трыумвірата (Юлій Цэзар, Марк Ліцыній Крас, Гней Пампей). Паспяхова ваяваў з Актавіем і Антоніем, быў пераможаны нарэшце і памёр у няволі.

вернуться

5

Мецэнат Гай Цыльній — рымскі патрыцый, друг Актавія, вядомы прыхільнік паэзіі і мастацтва. Памёр у 9 г. да н. э.

вернуться

6

Клеапатра (69—30 гг. да н. э.) — царыца Егіпта, дачка Пталамея Аўлета. Паводле бацькавага завяшчання, выйшла замуж за свайго брата Пталамея Дыяніса і правіла разам з ім. Потым была скінута, але ў 47 г. да н. э. зноў пасаджана на трон Юліем Цэзарам. Пасля смерці Цэзара зблізілася ў 41 г. да н. э. з Маркам Антоніем. Тады ёй было гадоў 27, Антонію — 40.

вернуться

7

Актавія — сястра Актавія Цэзара, пасля смерці свайго першага мужа Марка Клаўдзія Марцэла выйшла замуж за Марка Антонія.