- I што, ўдалося адпомсцiць? - спытала Агна.
- Хiба за навуку помсцяць? - адказаў пытаннем князь. - Яны ж дзеля дабра. Я не помслiвы, - дадаў Мiндоўг.
Агна слухала i разумела, што не патрэбна яна Рэпiку i Руклю як мачаха, мiнулi iхныя тыя гады, калi неабходная малым мацi цi цётка. Зараз iм дзядзька патрэбны. Каб вучыў конна ездзiць, трапна стрэлiць, бiцца мечам. I бязлiтасна лупцаваў за памылкi. А яна гэтак бiць няздольная. Даўмонта князю трэба было паланiць замест яе. Цi князя Трайната. Нахлусiў стары князь на памiнках перад мноствам сведкаў, не пасаромеўся сваю сiвiзну абразiць. Адно пабаяўся: абвясцiць нiбыта апошняю волю Марты, калi яна яшчэ на стале ляжала. Раптам расплюшчыла б вочы i выкрыла: "Не хлусi, князь, маёй сястры!" А з магiлы хоць крычы - нiхто не пачуе.
Неяк уначы яна прачнулася ад пачуцця, што ўсiх iх чакае няшчасце. I яе, i злоснага Мiндоўга, i ягоных сыноў. Так ёй ясна ўбачылiся непазбежныя бедствы, што нават не ўзнiкла боязi: чаго не пазбегнуць - таго сэрца не страшыцца. Ляжала з расплюшчанымi вачыма i бачыла скрозь цемру часу новыя накрэсленнi iхнага лёсу: не будзе iм доўгага жыцця - iх усiх заб'е Даўмонт. Яе, магчыма, пашкадуюць, бо невiнаватая i паланянка, а малых i старога ўсiх пасякуць, не даруе Даўмонт гэтакага здзеку. I, можа не самога Мiндоўга першага заб'юць, а спачатку на ягоных вачах сыноў зарэжуць, Рэпiка i Руклю, каб жахнуўся бацька такому канчатку сваiх подлых учынкаў. А ўжо потым i яму сякерай па карку...
Назаўтра, калi Мiндоўг зайшоў на кухню, Агна зiрнула на яго i ўпэўнiлася ў думцы, што князь зажыўся. Сiвы, валасы на галаве парэдзiлiся, перапаўзлi ў бараду, жорсткi твар у глыбокiх зморшчынах, скура старая, сцямнелая за доўгi век - яе новы муж i, калi паверыць iлжывым клятвам, сястрой для яе абраны i прызначаны. Нашто яна яму, не ўтрымалася зноўку спытаць яна Мiндоўга. Людзi сыходзяцца ў пары, каб род працягваць. А ты трох наступнiкаў маеш. Цi хочаш яшчэ аднаго - замест унука ад Войшалка? Князь здзiвiўся i разгублена адказаў, што пакуль не меў часу над гэтым разважыць.
- Князь, - спытала яна, - я шмат думаю пра волю сястры, i ўдзень, i ноччу, iншае проста на розум не йдзе. Цi правiльна ты зразумеў яе волю? Можа, яна не гэтага хацела? Табе, кажуць, семдзесят гадоў. Мне - дваццаць. Рознiца - век. Руклю твайму дзесяць, мне дваццаць. Як бачыш, гады амаль роўныя. Можа, Марта жадала, каб я стала яго жонкай, ды ты не даслухаў?
Мiндоўга гэтая нечаканая прапанова ўразiла. Ён застыў, намагаючыся зразумець яе сэнс. I кавалак мяса на нажы нерухома павiс у паветры, блiзка ад адкрытага рота. Яна бачыла зжаўцелыя князевы зубы i думала: як стары конь стаў Мiндоўг, зубы выдаюць старасць, недарма каня па зубах выбiраюць. У Даўмонта белыя, у яе белыя - яны маладыя, у iх жыццё наперадзе, а ў вялiкага князя зжаўцелi ад часу i ўсё адно трэцi раз хоча ажанiцца.
Хвiлiну доўжылася князева зняменне. Магчыма, ён упершыню падумаў пра жанiцьбу сына цi пра сваю старасць, цi пра вынiкi трэцяга шлюбу. Нарэшце, ён скiнуў мяса з нажа, абцёр нож аб хлеб i ўклаў у похвы.
- Не! - цвёрда адказаў ён. - Што Марта шаптала, тое ўсе i пачулi. Ты для Руклi i Рэпiка - цётка. Мне - жонка, iм - другая мацi. Не заведзена ў лiтвы з роднымi цёткамi жанiцца.
- Шмат чаго ў лiтвы i ў нас не заведзена, - запярэчыла Агна. - Хiба з чужою жонкаю жанiцца заведзена? У мяне ўсё ж муж жывы. Усе ведаюць, што гэтак, як ты зрабiў, людзi не робяць. Чаму ж за роднага пляменнiка на жаданне ягонай мацi, маёй сястры, iсцi нельга?
- Таму што жадання такога не было. I быць не магло.
- Не было дык не было, - пагадзiлася яна паверыць. - Няхай так, - i выказала наступную прапанову: - Вось у цябе мазуркi сядзяць, ты за iх грыўнi чакаеш.
- Чакаю, - адказаў князь. - Толькi, не грыўнi, а зброю. А што?
- Няхай Даўмонт мяне выкупiць. Назавi яму цану. I табе будзе карысць, i мне шчасце.
- Я што, па-твойму, збой з лесу? - пасмiхнуўся Мiндоўг. - Украў цябе дзеля грошай? Трымаю на саломе? Ты зачынена ў клець? Няетая сядзiш? Твая сястра была тут княгiня, i ты - княгiня. Разумееш? Мы з табой сям'я, дзве зоркi - Лель ды Палель. Як я табой таргавацца магу? Вось калi здарыцца бяда, ты ў палон трапiш, - дадаў Мiндоўг, - тады, не сумнявайся, выкуплю, колькi б нi замовiлi.
- Дык што, не вызвалiцца мне ад цябе, пакуль хто вайной не прыйдзе?
- Табе ад злосцi трэба вызвалiцца, - параiў Мiндоўг.
- Хто, князь, з нас больш злосны, - спытала Агна, - ты цi я? Хiба гэта ты ў мяне ў палоне мардуешся?
- А ты не мардуйся! - сказаў князь i выйшаў з пакою, так нiчога не з'еўшы.
10
Здзеклiвую Агнiну прапанову стаць жонкай Руклi князь Мiндоўг прыгадаў увечары, калi ў адзiноце клаўся спаць. Адразу знiкла санлiвасць, бо ўявiўся хударлявы Рукля ў абдымках налiтай здароўем Агны, на княжым ложы, i гэтае вiдовiшча адлюстравала недарэчнасць выказанага Агнаю меркавання. Злосны жарт зрабiць Руклю ейным мужам. Замест пасагу - былы муж з навостраным нажом у халяве. Нашто дзiцяцi такая жонка? Даўмонт ужо безумоўна звар'яцеў бы, калi б справа абярнулася гэткiм вынiкам. Не патрэбны ёй уладаром дзесяцiгадовы пляменнiк. Не, не бывае такой бязглуздзiцы нават у жаночай галаве, казаў ён сабе, гэта яна прыдумляе кпiны, каб мяне злаваць. Даўмонт жывы, вось што не дае ёй спакою. Хоць, што ёй было з яго? Колькi там, два цi тры гады пасля вяселля пражылi, а дзяцей не завёў. Цi не ўмее, цi багi працiвяцца, не жадаюць, каб Даўмонтава племя пладзiлася. А тут родныя пляменнiкi, яна тут вялiкая княгiня. А што ў той Нальшчы? Чакай з дня на дзень, калi аўдавееш. Што, Даўмонт прырасцiў сабе зямлi, хоць колькi ўмацаваўся? Сядзiць на ўдзеле па бацьку. Што далi, тое мае. Такiх у Нальшчы пяць князёў поседам сядзяць. Адна мара - жыць цiха, як мыш у падполлi, каб кот не палашчыў. Маўляў, гэтак дзяды жылi. Узiмку наезд, улетку наезд - каго-небудзь абабралi, лупы па дварах развезлi, брагi напiлiся, гароху наелiся, пуза пагладзiлi i на печы залеглi спiну грэць - лiтоўскае шчасце...