— Разумею,— Бурмакоў забраў спіс, прабег вачамі па прозвішчах.— Я гутарыў з ім. Уражанне добрае.
Вядома, Паўлу вельмі хацелася, каб менавіта Віця Асадчы быў з імі, аднак больш Бурмакову нічога не сказаў. Гэта вырашыць камісія, строга ўзважыўшы ўсе «за» і «супраць». I ён перамяніў тэму:
— Сцяпан Васільевіч, я прачытаў, здаецца, усе гіпотэзы аб касмічных прышэльцах.
— Цудоўна. Выкраім некалькі дзён, каб вы маглі на свае вочы паглядзець тыя старажытныя помнікі.
— Няўжо вы таксама...
— Упэўнены, што на Зямлі былі іншапланецяне? Бадай, не. Надта фантастычна. Аднак і адкідаць гэта меркаванне таксама не хачу. Пакуль няма доказаў ні таго, ні другога.
— Былі на Зямлі — не маглі не пабыць на Марее?
— Вы правільна зразумелі маю думку, хаця вывад зусім не абавязковы. 3 усяе Сонечнай сістэмы, на мой погляд, толькі дзве планеты маглі зацікавіць чужынЦаў. I хто ведае...— Бурмакоў адвярнуўся да цёмнага акна, за якім шумеў вецер, пагойдваліся вершаліны высокіх бяроз. I раптам неспадзявана для Паўла бясстраснасць, якая з’явілася на твары Бурмакова ў час размовы пра іншапланецян, знікла, і ён горача прамовіў:— Як хораша на Зямлі! Гэта асабліва разумееш там, у прасторы, акружаны маўклівым холадам. Нават адчуваючы пад нагамі цвёрды грунт. Было са мной на Месяцы. Усё навокал новае, цікавае — чужыя камяні, застылая лава, незлічоныя кратэры. Глядзець бы, мацаць рукамі, а вочы міжволі шукаюць на небе Зямлю. Так самотна зрабілася, тужліва — хоць плач. Ведаеце, вярнуўся на карабель і ўключыў тэлевізар.— Але ж потым... Звычайная чалавечая цікаўнасць перамагла,— усміхнуўся Сцяпан Васільевіч.— Таму і на горы лазіў, і ў кратэры спускаўся.— Ён ажывіўся, ахоплены ўспамінамі.— Ведаеце, пейзаж быццам аднастайна-панылы, а прыгледзішся — багацце прыроды.
— Падобна, і Марс такі.
— Мёртвы, хочаце сказаць? Мажліва. Ды зараз ужо ніхто не спадзяецца сустрэць на Марсе тое, што мы называем жыццём. Пасля аўтаматычных разведчыкаў смешна казаць пра каналы, ледавікі, імхі. Справа ў іншым. Марс — чарговая вышыня, якую бярэ чалавек. Некалі людзі пабываюць і каля зорак. Гэта будзе цудоўны век! Я зайздрошчу нашчадкам, і я шчаслівы, што мне, можа, выпадзе пракласці на гэтым шляху першую сцяжынку.
Узнёсласць Бурмакова перадалася Паўлу. Раней прыглушанае адчуванне радасці і гордасці, што і ён належыць да сям’і першаадкрывальнікаў, агарнула яго. Павел быў удзячны Сцяпану Васільевічу, які выбраў у экспедыцыю яго, і зараз у думках даваў слова, што не падвядзе, апраўдае гэты вялікі давер. Сказаў жа адно:
— I я шчаслівы!
Стрыманы ў пачуццях, Бурмакоў добра разумеў стан свайго маладога паплечніка, здагадваўся, якая бура тоіцца за гэтай знешняй разважлівасцю. Але і ён толькі паклаў руку на Паўлаву і моцна паціснуў. А потым ужо іншым тонам — ветлівага гасціннага гаспадара — сказаў:
— Загаварыліся мы з вамі, Павел Канстанцінавіч. А салаўя нават спевамі не накорміш.
Калі спускаліся па лесвіцы на першы паверх, дзе была падрыхтавана позняя вячэра, дадаў:
— Люблю паесці і каб ежа была натуральная, Гэта мая слабасць.
— Робіце запас перад кансервавым харчаваннем? — Паўлу было надзвычай лёгка з Сцяпанам Васільевічам, як з роўным.
— Успамінамі не наясіся,— Бурмакоў падхапіў жарт.— Але і пазбаўляцца іх не варта.
Гэты вечар запомніўся Паўлу надоўга.
V
3 аэрапорта Павел, зноў не пазваніўшы, адразу паехаў да Валі. Аднак, калі ўжо апынуўся ў пад’ездзе, раптам захацеў, каб яе не аказалася дома — упершыню забаяўся сустрэчы. Валя ж напэўна пакрыўдзілася, што збег нечакана, нічога пэўнага не сказаўшы, што за дзесяць дзён не выбраў хвіліны пазваніць. I хіба можа быць апраўданнем яго боязь прынесці ёй засмучэнне? Павел нерашуча патупаў каля ліфта, уздыхнуў і накіраваўся да лесвіцы. Убачыць Валіны сумныя вочы было яму больш цяжка, чым паднімацца на адзінаццаты паверх пехатою.
Усё-такі Валя была дома. Яна адчыніла дзверы, і тады ён успомніў, што сёння нядзеля, выхадны.
— Павел? — Голас быў прыязны, аднак вочы не заіскрыліся, як звычайна, радасцю. Дзяўчына або не хацела, або не магла дараваць яму.
Ён прытуліў Валю да сябе, вінавата сказаў:
— Я і зараз ні ў чым няўпэўнены.
Яна адхілілася, паглядзела дапытліва.
— А ў чым ты зараз,— зрабіла націск на слове «зараз»,— няўпэўнены?
— Што пападу ў экспедыцыю на Марс. Да канца няўпэўнены...
— Вы што, згаварыліся? Ты, Віцька? Я ж здагадвалася, здагадвалася! Калі так пойдзе, я не ручаюся, што і сама не залезу ў ракету,— і крыўда, і адчай звінелі ў яе голасе.— Калі ж усё высветліцца?