I вось сёння разведчык будзе ўзяты на борт «Набата». Мы чакаем яго з нецярпеннем. Аўтамат прынясе дадзеныя і здымкі мясцовасці, дзе намечана першая высадка чалавека. Праўда, пакуль карабель выйдзе на калямарсіянскую арбіту, прыбудуць яшчэ два разведчыкі. Да таго ж шмат інфармацыі перададуць станцыі, не запраграміраваныя на вяртанне. Многае таксама высветліцца і за час дзесяцідзённага аблёту планеты. Дадзеных хопіць, каб не садзіцца ў невядомае месца. Аднак гэты разведчык прынясе самыя першыя дакладныя звесткі. Разам з тым, думаю, колькі б мы здалёк ні даследавалі планету, усё роўна прыйдзецца садзіцца, як кажуць, слепа. Бо для чалавека зараз усё роўна, адкуль пачынаць — з возера Сонца ці з праліва Танаіс, паміж якімі, як сведчаць фотаздымкі, вялікай розніцы няма. А як хочацца, каб пункт першага кантакту быў выбраны найбольш удала, у самым цікавым раёне. Хаця, паўтараю, упэўнены, што плён ад гэтага будзе невялікі. Мабыць, толькі дзесятая ці сотая экспедыцыя знойдзе на Марсе нешта важнае, бо будзе мэтанакіраванай, мець канкрэтны адрас. Але хопіць прадказанняў. Усё гэта я пішу, напэўна, таму, што мне выпаў гонар несці вахту ў той час, калі будзем прымаць разведчыка. Значыць, я не лішні чалавек на караблі.
17 лютага. Учора знаёміліся з марсіянскімі матэрыяламі. Неверагодна! Не верыцца, што гэта ўсё прыбыло з далёкай планеты, чужой...
Апаратура «Набата» кантралявала сігналы разведвальнай станцыі з таго моманту, калі яна паднялася з Марса. А незадоўга перад тым, як я прыняў вахту, яе ўжо намацалі лакатары. ЭВМ вызначыла час і месца сустрэчы ў прасторы, яно было блізкім да вызначанага яшчэ на Зямлі! Фантастычна! I разам з тым мне крыху прыкра — за нас ледзвь не ўсё зроблена загадзя. Гэтак можна наогул абысціся без чалавека, усё аўтаматы выканаюць. А мы навошта тут?
Але мая справа не скардзіцца, а расказваць, як гэта было. На экране я ўбачыў маленькага бліскучага жучка-вусача з шырокімі і доўгімі, як у страказы, крылцамі. Вусы — гэта антэны, а крылы — сонечныя батарэі. Аднак падабенства з жуком поўнае. Я падключыў экраны С. В. і П. К. І паслаў «жуку» загад пачаць тармажэнне. Хуткасць «Набата», як я пісаў раней, рэгулюе аўтаматычны пілот, ён таксама запаволіў ход карабля.
Сустрэча адбылася а дванаццатай гадзіне. Зблізку разведчык ужо не нагадваў жука. Гэта была звычайная касмічная станцыя, якіх за апошнія гады шмат выпушчана ў прастору.
Мне не давялося доўга разглядаць нашага пасланца. Спецыяльны трал, выпушчаны з «Набата», захапіў яго і павёў у прызначаны для такіх гасцей элінг. Там разведчыка ўжо чакаў С. В., апрануты ў скафандр.
17 лютага (працяг). Мая вахта скончылася якраз у час. Вярнуўся С. В. з дастаўленымі матэрыяламі. Мы ўселіся перад вялікім экранам, і С. В. уключыў запісы. (Пробы паветра, грунту аналізаваліся ў лабараторыях, вынікі будуць пазней.) Перад намі ажылі марсіянскія краявіды.
Падобныя здымкі — не навіна, аўтаматычныя касмічныя станцыі, узброеныя тэлевізійнай апаратурай, ужо даўно рэгулярна і даволі дэталёва расказвалі пра тое, што траплялася ў поле іх аб'ектываў, і такія перадачы на Зямлі глядзелі, напэўна, амаль усе. Вачыў іх і я. Аднак тады мяне больш захаплялі дасягненні чалавечай думкі, дасканаласць тэхнікі, чым чужыя краявіды. Нечым нагадвалі яны мне ў экранным адлютраванні палотны мастакоў. Падобныя, але не сапраўдныя. Зараз жа на экране была зямля (хай даруюць строгія мовазнаўцы гэтую назву, іншага не знаходжу), па гэтай зямлі ў хуткім часе і я прайду нагамі. Чым яна акажацца для мяне, С. В. і П. К.? Другам, ворагам, абыякавым мёртвым асяроддзем? Менавіта гэта я хацеў зразумець, не чакаючы самога кантакту.
На экране была паўночная частка Марса, знятая з вышыні пяці тысяч кіламетраў. Ад палярнай зоны да экватара, заканчваючыся ў раёне, пазначаным на марсіянскіх картах як возера Сонца, цягнулася амаль суцэльная шэрая стужка. Некалі італьянскі астраном Скіапарэлі, аўтар гіпотэзы аб марсіянскіх каналах, назваў і гэту стужку каналам, даўшы яму імя Нектар. На жаль, Нектар не стаў артэрыяй жыцця, пазней высветлілася, што гэта проста ланцуг вялікіх кратэраў. Праўда, людзі і да цяперашняга часу не ведаюць, чаму яны размясціліся так строга адзін за адным. Але гэта ўжо іншае пытанне. А вось пункт, дзе неўзабаве апусціцца наш «Скакунок» — невялікі ракетаплан, пабудаваны спецыяльна для нашай экспедыцыі. Гэты пункт знаходзіцца на левым, заходнім беразе возера Сонца — выцягнутага няправільнага авала, які цямнее на светлым чырванаватым фоне пустыні. I возера, і бухта атрымалі сваю назву даўно, вады там няма, гэта стала вядомым яшчэ ў мінулым стагоддзі...
Наступныя кадры на экране — здымкі, зробленыя ўжо на месцы нашай будучай высадкі. Сумны пейзаж. Як хапае вока, ляжыць сухая парэпаная марсіянская зямля. Падобна, некалі тут грымелі вулканы, шугалі патокі распаленай лавы, віліся попельныя смерчы. Потым усё сціхла, акамянела, змярцвела. Гляджу на экран, на гэту аднастайнасць, і сумна робіцца. Спытаеце, ад чаго, бо нічога неспадзяванага не здарылася? Скажу: хочацца, каб падкінуў Марс загадку. Складаную, галаваломную...
29 сакавіка. Напэўна, толькі ў марах усё незвычайна і ўрачыста. У жыцці самая важная падзея часта выглядае да крыўднага будзённай. Колькі мы гаварылі між сабой пра сустрэчу з Марсам — узнёсла, з хваляваннем! А надышла яна, і ніхто не запляскаў у далоні. Эмоцыі саступілі месца клопатам. I гэты дзень, калі барвовы дыск навіс над караблём, засланіўшы добрую палавіну неба, стаў для нас толькі працягам папярэдніх. Праўда, кожны з нас затрымлівае позірк, разглядаючы высокія горы, шырокія плато, глыбокія каньёны, кратэры, якія праплываюць за ілюмінатарамі. Але ненадоўга. Мы працуем, забываючы на адпачынак і сон. Яшчэ і яшчэ правяраем тэхніку, абсталяванне: і прызначаныя для высадкі, і запасныя. А «ўра» будзем крычаць потым. I то, відаць, адзін я. С. В. чужая планета не дзіва, а П. К. на яго раўняецца.
Да высадкі асталося чатыры дні!
Частка трэцяя
I
На караблі, як і на Зямлі, у гэты час была ноч. Нават сонца і тое знаходзілася на тым баку Марса. Так што ўпершыню за некалькі месяцаў на некаторы час спалучыліся ўмоўны і сапраўдны падзел сутак. Бурмакоў і Віця спалі. Павел дзяжурыў. Ён любіў такія ціхія гадзіны, калі ўсё наўкола замірае і толькі мігценне індыкатараў на пульце напамінае, што «Набат» імчыцца ў касмічнай прасторы, а нястомныя агрэгаты ахоўваюць спакой чалавека.
Сённяшняя Паўлава вахта знешне нічым не адрознівалася ад іншых. Тая ж цішыня каля пульта, і нішто не патрабуе ад яго захадаў, дзейнасці, Сядзі, думай... I ўсё-такі гэта дзяжурства было адметнае, асаблівае. На самым пачатку яго «Набат» ператварыўся ў штучны спадарожнік планеты, выйшаўшы на амаль кругавую арбіту з аддаленнем ад паверхні каля ста пяцідзесяці кіламетраў. Яшчэ ніколі чалавек не быў так блізка ад Марса!
Павел ссунуў ахоўныя засланкі з ілюмінатараў, і Марс адразу пагрозліва наблізіўся да карабля. Павел бываў на зямных арбітальных станцыях, але ніколі не адчуваў трывогі, няўпэўненасці. А зараз глядзеў на незнаёмыя і ўвогуле адсюль мірныя краявіды, і яму хацелася глыбей уціснуцца ў крэсла, быць далей ад навіслай над караблём вялізнай планеты.
Павел пасміхнуўся са свайго страху. Пагроза калі і існавала, то толькі ў яго фантазіі. Проста за доўгі час прывык, што за ілюмінатарамі «Набата» — неабсяжная адкрытая прастора. Гэта, напэўна, нешта падобнае на марскую хваробу ў новым, касмічным выданні. Ці адолее ён яе? Паўлу ўспомнілася, як аднойчы ў Чорным моры яго на яхце заспеў шторм. Даўно тое было. Але і да гэтага часу па целе бягуць халодныя і пякучыя мурашкі, калі ўспамінаецца, як рытмічна і бяздумна накатваліся на маленькую слабую яхту высачэзныя шэрыя валы з белымі пеннымі грывамі, як нібы прыціскалі яго да палубы цяжкія хмары беспрасветнага неба.