Напярэдадні сваёй высадкі на Марс Павел заснуў, як звычайна, ледзь дакрануўшыся да падушкі. А пасярод ночы, вядома ўмоўнай, прачнуўся ад незразумелага непакою. Быццам нешта важнае павінен быў зрабіць, але не зрабіў. Ён паспрабаваў быў прагнаць трывогу. Не ўдалося. Сну не было. У галаве, бы стрэмка, сядзела думка, што адгадаць прычыну трывогі зусім проста. Павел круціўся на ложку пад ахоўным каўпаком, які падтрымліваў нармальную сілу цяжару, і злаваўся на сваю «дзіравую галаву». Злосць, аднак, бударажыла яшчэ больш, і ён прымусіў сябе разважаць няспешна, спакойна, каб ацаніць апошнія падзеі на караблі, свае паводзіны вачамі нібы старонняга чалавека. Гэта яму ўдалося. Што магло выбіць яго з раўнавагі? Тое, што адбылося, ці тое, што мае адбыцца? Бліжэй, здавалася, ляжыць другое — заўтра ж яму ляцець на чужую планету. Падзея немалаважная, яна сапраўды хвалюе. Але і адлёт з Зямлі быў, бадай, падзеяй не менш значнай. А тады ён спаў так і столькі, колькі было прадугледжана распарадкам дня. Было, вядома, хваляванне, толькі добрае, без трывогі. Так што, справа, відаць, не ў заўтрашняй вылазцы, нават калі дапусціць, што на яго зрабіла ўплыў працяглае знаходжанне ў космасе. Прычыну трэба шукаць у ранейшым. Ва ўласных паводзінах? Здаецца, памылак не дапускаў. У працы? I тут усё ладзіцца. Так што, круці не круці, мусіш зноў вяртацца да рэйду на планету. Не да яго як факта, а да ўсяго, што з ім звязана. Павел пасміхнуўся. Гэта стала падобным на гульню, і яна яго зацікавіла. Неяк непрыкметна прыйшоў спакой, з’явілася адчуванне, нібы проста рашае цяжкую задачу. Дык што ў рэйдзе? Маршрут вызначаны: праліў Танаіс з наступным выхадам у Асадалійскае мора — некалькі соцень кіламетраў падарожжа на ўсюдыходзе. Тэхніка праверана. Спадарожнік таксама надзейны — Вундэркінд, хоць і робат, у крытычны момант паможа не горш за чалавека. Сувязь прадумана з улікам вопыту папярэдніх высадак. «Набат» зменіць арбіту і, каб быць бліжэй, павісне над Танаісам... Павел задумаўся. Што яму патрэбна яшчэ? Самастойнасць? Яна ёсць і будзе там, на месцы, бо яго, Паўлавы, меркаванні ўлічваліся ў першую чаргу, дазволена неабходная ініцыятыва на месцы...
Павел адключыў ахоўнае поле. Цела адразу напоўнілася лёгкасцю. Быццам не стала ні мулкага сёння матраца на ложку, ні блізкіх сцен у каюце, якія рабілі яе прыкра цеснай.
Гадзіннік паказаў пяць. Пад’ём а сёмай. На добры лад яшчэ можна было б паспаць, і нават не пашкодзіла б, бо галава была туманнай, цяжкай. Гушча асцярожна павярнуўся на бок, ссунуў з ілюмінатара фіранку. Нерухомы, пабіты кратэрамі, як рабаціннем, Марс закрываў неба. Павел тузануўся: хацеў знайсці той Танаіс, убачыць, які ён з вышыні, і павіс над ложкам.
Мільганула: як «Набат» над Марсам. I тады рассмяяўся. Дык вось што яго растрывожыла ў сне... Павел расслабіўся і імгненна заснуў...
Бурмакоў паглядзеў недаверліва:
— Ці варта, Павел Канстанцінавіч?
— У прынцыпе ці не ўсё роўна — туды, сюды?
— Увогуле, так. Аднак шмат што спатрэбіцца прыкідваць нанава. Мясцовасць зусім іншая, нявывучаная. Толькі здымкі.
— Затое хоць нейкі аргумент ёсць. Менавіта над Нікс Алімпіка ў руху карабля нешта адбылося.
— От гэта, калі па-шчырасці, мяне і непакоіць,— Бурмакоў праяўляў не ўласцівую яму нерашучасць.— Разумееце, «Набат», маючы вялікую масу, адрэагаваў. А што будзе з «Скакунком»?
— Перад бязважкасцю ўсе роўныя,— засмяяўся Павел.— Гэта вершы. Сказана не надта дакладна, але ўвогуле правільна і вобразна.
— Нават калі гэта былі якія-небудзь сілавыя прамяні?
— Фантастыка, Сцяпан Васільевіч. А ў мяне зусім рэальны план: саджуся на раўніне, потым, колькі зможа ўсюдыход, праеду, а тады пайду нагамі. Я ж альпініст.
— Вундэркінд не пройдзе.
— Знойдзем пыльную сцяжынку...
— Зноў паэзія? Упэўненасць — палавіна поспеху, казалі даўней,— ён уважліва паглядзеў на таварыша.— Хай будзе па-вашаму, Павел Канстанцінавіч...
За адным з пагоркаў раўніна раптоўна скончылася. Да самага краявіду распасціралася ўздыбленае каменнае поле. Быццам нейкі волат стукнуў цяжкай кувалдай па вялікай гары і яна рассыпалася на незлічонае мноства скальных асколкаў.
Павел патупаў перад гэтым каменным месівам, панура глянуў на сваю машыну і прабурчаў:
— Адна назва — усюдыход.
— А да Нікс Алімпіка дваццаць кіламетраў,— ці то паспачуваў, ці то, прыгадаўшы нядаўнюю размову, падкалоў Бурмакоў з «Набата».
Павел прамаўчаў. Вундэркінду рэпліка, відаць, не спадабалася, і ён раўнадушна, што прагучала ў гэтых абставінах з’едліва, удакладніў:
— Дваццаць кіламетраў да падножжа.
— Дзякую, Вундэркінд,— сур’ёзна сказаў Павел, хаця мог бы і пасміхнуцца: робаты эмоцый не ўлоўліваюць.— Ты верны друг. Будзем шукаць сцяжынку.
Вундэркінд палыпаў зялёнымі вачамі і зноў выдаў папраўку, цяпер ужо свайму гаспадару:
— На Марсе сцяжынак няма. Марс незаселены.
— Два нуль на тваю карысць,— цвердалобасць робата, увогуле натуральная, развесяліла Паўла.— Няма сцяжынак, будзе праход, пралаз ці яшчэ што-небудзь падобнае.
Яны рушылі ў глыб каменнага поля, абыходзячы нагрувашчванні, прабіраючыся паміж горных абломкаў. Ісці было не так цяжка, як думалася раней. Павел толькі баяўся, каб яго памочнік, хадок не недта спрытны, не спатыкнуўся, і выбіраў самую надзейную дарогу. Гэта затрымлівала. I неўзабаве робат занепакоіўся. Яго электронны мозг не разумеў прычын, якімі кіраваўся чалавек, ён адзначыў сам факт. А тады прыкінуў і рашэнне. Ледзь яны прыпыніліся, як Вундэркінд абышоў гаспадара і заявіў:
— Наперадзе пайду я.
— Што вы там не падзялілі? — Бурмакоў пачуў іх.
Кантрольную тэлеўстаноўку Павел з сабой у гэтыя каменныя джунглі не павалок, хапала грузу і без таго, і на караблі бачылі тое, што ён хацеў паказаць, але размову з рббатам чулі.
— Маленькі бунт кібертэхнікі,— Павел не ведаў, згадзіцца ці вярнуць Вундэркінда на месца.
— Хай ідзе, можа, ён толькі з выгляду цельпукаваты,— параіў Бурмакоў.
Вундэркінд аказаўся спрытным скалалазам, нягледзячы на свае нягнуткія ногі. Ён рухаўся хутка, знаходзіў праходы, уціскваўся ў шчыліны, нават пераскакваў з каменя на камень і зусім не стамляўся. Гушча ледзь паспяваў за ім, дзівячыся з дасканаласці кібера, якая праявілася яшчэ адным бокам.
Дваццаць кіламетраў да падножжа гары было напрасткі. Даўжыню лабірынта ў камянях не здолеў загадзя вылічыць нават Вундэркінд. Праз пяць гадзін хады хаос скончыўся гэтак жа раптоўна, як і ўзнік. Перад спадарожнікамі адкрылася вузкая пясчаная паласа, шчыльная, гладкая, нібы адпрасаваная дарожным катком. А за ёй, як вырастаючы з гэтага чырвонага падмурка, пачыналася гара, крутабокая, голая, бясконцая.
Павел спыніўся, уражаны веліччу стварэння марсіянскай прыроды.
— Вымахала! — усклікнуў ён.— Сіла цяжару тут малая, от горы і растуць.
Вундэркінд пераступіў з нагі на нагу, выбіраючы зручнейшую паставу, узняў галаву і, пабліскваючы накіраванымі на гару вачамі-лінзамі, выдаў даведку:
— Нікс Алімпіка, або Снягі Алімпа, мае працягласць каля пяцісот кіламетраў у падножжы. Яе вяршыня ўяўляе сабой кратэр дыяметрам шэсцьдзесят кіламетраў. Над кратэрам узвышаецца пік з амаль вертыкальнымі схіламі. Найбольшая вышыня гары прыкладна дваццаць кіламетраў.— I змоўк. Падтрымліваць размову робат не ўмеў.
Гушча ляпнуў яго па плячы:
— Не бядуй. Не залезем самі, ракетаплан выручыць. Зрэшты, і праз гушчар прабірацца не было патрэбы. Кепска, Вундэркінд, без разведкі.
Гэта чулі і на караблі. Але ні Сцяпан Васільевіч, ні Віця не азваліся. Павел і сам зразумеў, што паспяшыў.
Ім усё-такі пашчасціла. Пасля таго як гадзіны тры прабрылі ўздоўж глухога горнага схілу, неспадзявана наткнуліся на расколіну. Шырокая, падобная на след, пракладзены ракой або ледавіком, яна паката цягнулася некуды далёка ў вышыню, рассякаючы гару надвае. Павел паказаў таварышам уваход у расколіну, сказаў:
— Паднімемся.
— Неўзабаве сцямнее,— з сумненнем нагадаў Сцяпан Васільевіч.