Павел зірнуў на Сонца. Яно ўжо хілілася к захаду, але павінна было яшчэ доўга асвятляць расколіну.
— Знойдзем пячору і заначуем. Павінен жа чалавек атабарыцца на Марсе!
Дарога была лепшай, без нечаканых абвалаў і апоўзней, і Павел з Вундэркіндам даволі хутка пасоўваліся наперад. Робат па-ранейшаму крочыў першым. Але цяпер Гушча давяраў яму болей. Ён пазіраў, як кібер не надта эстэтычна заграбае нагамі, і думаў, што вельмі часта мы карыстаемся ўмоўнымі ўяўленнямі, бадай, не заўсёды вернымі, а толькі прывычнымі. Вось і робат быццам бы нязграбны. Аднак нават касалапячы, ён спрытны, лёгка абмінае грудкі і ямы, ні на імгненне не запавольваючы размераных шырокіх крокаў. Вядома, ён, нягледзячы на сваю форму, толькі машына. Дасканалая, у пэўнай меры разумная, але машына. Ды, можа, зграбнасць у сваёй сутнасці і ёсць найвялікшая мэтазгоднасць? I механізма, і чалавека.
А Нікс Алімпіка, падобна, уся была заснавана на сюрпрызах. Недзе на вышыні за тры тысячы метраў ад умоўнай паверхні — акіянаў на Марсе не назіралася — перад Паўлам адкрылася шырачэзная ўпадзіна. Быццам нехта, можа, той самы, хто раней насыпаў гару, вялізным кернам абсклюдаваў гранітную глыбу і стварыў фантастычную студню, забыўшы наліць у яе вады. У Паўла заняло дух. Ён не баяўся вышыні, а тут, падаўлены незямнымі маштабамі, спыніўся за крок перад кручай, і сэрца ў яго закалацілася. Такім маленькім, бездапаможным адчуў сябе перад гэтым касмічным усплёскам прыроды.
— Што будзем рабіць, Вундэркінд? — горла казытала, і пытанне прагучала сіпла, перарывіста.
Партатыўная тэлекамера не магла ўхапіць усю карціну, і Бурмакоў з Віцем не зразумелі Паўлавага хвалявання.
— Знайшлі пячору? — спытаў Сцяпан Васільевіч.
Павел схамянуўся, павёў вачамі. Вышэй, на тым навіслым над упадзінай карнізе, пад якім яны зараз знаходзіліся, у горным масіве віднелася зацененае паглыбленне. Стараючыся не глядзець уніз, ён паказаў пячору робату:
— Акупіруем?
Вундэркінд не рабіў вывадаў, не маючы зыходных даных, таму адказаў:
— Ступень прыдатнасці для начлегу пяцьдзесят на пяцьдзесят. Трэба паглядзець.
— Бяздушная ты істота, Вундэркінд, прагматык,— роблена абурыўся Павел.— Няма ў цябе фантазіі.
— Існуе тое, што паддаецца аналізу,— робат выкладаў запраграміраваныя погляды бясстрасна, нават абыякава.
— Што з табой паробіш,— махнуў Павел рукой,— разведвай.
— Вучыцеся жыццёвай мудрасці, Павел Канстанцінавіч,— пакпіў з вышыні Сцяпан Васільевіч.
— Дзе ты дзенешся,— Гушча пацягнуўся следам за робатам, абмінаючы позіркам блізкую бездань.
Пячора аказалася вельмі глыбокай, звілістай. Вундэркіндавы лакатары не ўстанавілі з пэўнай дакладнасцю, дзе яна канчаецца. Павел знайшоў паблізу ад увахода невялікі грот і пачаў ладзіць ложак. А калі ўсё было гатова, пазіраючы на агеньчык паходнага ліхтара, які раскідваў наўкола нерухомыя цені, падумаў, ці была наогул патрэба ў пячоры? 3 такім жа поспехам можна было прытуліцца да любой скалы або прыстроіцца на адкрытым месцы. Сказалася спрадвечная мара чалавека мець над галавой дах. Нават скептычны робат не даўмеўся да такога простага рашэння — і яму людзі перадалі свае погляды. Спаць у скафандры было не надта зручна, нешта муляла, замінала, не давала расслабіцца. Павел пазайздросціў Вундэркінду. Таму не трэба было спаць, і ён, як вартавы, скамянела стаяў каля выхада з пячоры, а яго зялёныя вочы сапернічалі з яркімі буйнымі зоркамі марсіянскага начнога неба. Нарэшце Павел уладкаваўся, і па целе пачала разлівацца стома...
Раніца прыйшла ясная, марозная. Павел выглянуў вонкі, пакурчыўся, падумаўшы пра амаль мінус сто градусаў па Цэльсію. Сонца яшчэ не паднялося над гарой, і ў катлавіне было змрочна, яна не здавалася бяздоннай. Самы час адпраўляцца вышэй. Там вузкі карніз расшыраўся, паступова пераходзіў у невялікае плато. А адтуль бачыўся даступны шлях на вяршыню. Павел не задумваўся, чаго імкнецца менавіта туды. Проста хацелася паглядзець як мага больш. Здавалася, гэта той магутны кратэр і выдыхнуў нешта такое, што падштурхнула «Набат». Гэта не магло быць газам, карабельныя прыборы адразу ўлавілі б наяўнасць яго ў прасторы. Гэта было выпраменьванне... Калі яно было наогул.
Гушча прывітаў таварышаў на «Набаце» і загадаў робату выходзіць. Вундэркінд, аднак, чагосьці марудзіў. Яго вусікі-антэны на круглай галаве растапырыліся, заварушыліся, як надоечы ў Віцевых аўтаматычных вартаўнікоў каля вулкана. I раптам робат імкліва павярнуўся.
— У гэты раён падае буйны метэарыт. Трэба схавацца,— гаварыў, як заўсёды, павольна, аднастайна-цягуча. А ў Паўла пахаладзела ў грудзях. Вундэркінд пастаянна абменьваўся інфармацыяй з карабельнай ЭВМ, відаць, ад яе і атрымаў звесткі пра напрамак, хуткасць і памеры метэарыта. Астатняе для яго было элементарна. Усё гэта маланкай пранеслася ў Паўлавай галаве. Не вагаючыся, паверыў у небяспеку і, ухапіўшы робата за руку, пацягнуў у пячору.
Яны стаялі ў гроце, адгароджаныя ад выхада тоўстым выступам. Ранішняя шэрань маўкліва паўзла ў пячору, высвечваючы сухія парэпаныя сцены. Было ціха, вельмі ціха. Павел нават не чуў, як калоціцца ў чаканні выбуху ягонае сэрца — толькі адчуваў частыя «тук-тук». Навокал святлела. А можа, гэта вочы прывыкалі да прыцемак, бо секундная стрэлка на хранометры, здавалася, не скранулася з месца. Павел сачыў за ёй, у думках спадзеючыся, што, можа, здарылася памылка, можа, нічога не адбудзецца...
Густы басавіты гул уварваўся ў наваколле з такой сілай, што мембраны слыхавога апарата задрыжалі, захрыпелі, спрабуючы загасіць гук, выратаваць вушы чалавека. Павел інстынктыўна ўціснуўся ў няроўную шурпатую сцяну. А следам за гулам, быццам несучыся на яго крылах, лінула нясцерпна яркае святло. Яно бліснула і згасла. I тады ўсё наўкола затрэслася, захадзіла ходырам. Так працягвалася хвіліны дзве. Потым усё сціхла, супакоілася, і толькі засталася цемра, густая, вязкая, чарнейшая за начную.
— Ты цэлы, Вундэркінд? — Павел адляпіўся ад сцяны, уключыў ліхтар.
— Функцыянальныя сістэмы дзейнічаюць нармальна,— памарудзіўшы, адказаў робат. Нібы моцны выбух аглушыў і яго. Пацвярджаючы, што не хлусіць, дадаў: — Нас заваліла.
— Больш радаснай весткі ў цябе няма? — нечакана ўзлаваўся Павел.
— Скала важыць пяцьсот зямных тон, завал шчыльны, без прасветаў,— робату Паўлава ўспышка была абыякавая.— Сувязь з галоўнай ЭВМ адсутнічае.
Гушча ледзь не ўзвыў ад роспачы. Яго непакоілі не столькі ўласная бездапаможнасць, колькі Бурмакоў і Віця. Яны бачылі катастрофу і цяпер падумаюць, што ён загінуў. А ён яшчэ не склаў рукі, хаця надзейная, здавалася, пячора стала пасткай. 3 горыччу сказаў:
— Ускочылі з агню ў полымя.
Вундэркінд імгненна адрэагаваў:
— Пра наяўнасць полымя інфармацыі не маю.
Нягледзячы на крытычнасць становішча, гэта механічная заўвага надзвычай практычнага робата рассмяшыла Паўла.
— Мудрэц, парай, як выбрацца.
Стваральнікі электроннага мозгу Вундэркінда не прадбачылі падобнай сітуацыі, і робат пачаў выдаваць прапановы, якія ў іх становішчы былі не больш як лухта,— зрушыць скалу рычагом, разбурыць накіраваным выбухам, прабіць лазерам штольню...
Гушча слухаў яго адным вухам і думаў, што не толькі стваральнікі Вундэркінда, а і ён сам не прадбачыў гэтага замуравання. Інакш хоць бы лазер захапіў. Спадзяванне на таварышаў было слабое. Яны ведаюць, што ён у пячоры, і напэўна паспяшаюцца на выручку. Адолець скалу, калі яна проста заваліла ўваход, для іх дробязь: можна скарыстаць любую з парад Вундэркінда. А калі выбух тут раскідаў усё? Тады сюды не дабрацца. Так што яму сядзець і чакаць вызвалення не выпадае.
Трэба пакінуць сябрам знак, а самому шукаць выхад у процілеглым канцы.
Цяпер наперадзе зноў быў чалавек. Вундэркінд не пакрыўдзіўся на гэта і бясшумнай ценню брыў ззаду, быццам блуканне ў зашпунтаваных пячорах было яму прывычяым заняткам, закладзеным у кібернетычную праграму. Паўлу вельмі хацелася ведаць, што за варыянты і камбінацыі пракручвае электронны мозг яго памочніка. Але разумны Вундэркінд такога абстрактнага пытання не зразумее, ён умее адказваць толькі на нешта канкрэтнае. А яно не выспела і ў Паўлавай галаве.