Павел лічыў, што ведаць усе крыніцы неабходнасці няма, дастаткова вывучыць адну-дзве, каб зразумець і сутнасць іх, і прыроду. Але цярпліва чакаў, калі капітан дазволіць пасадку. Бурмакоў і сам не прызнаваў дарэмнай працы. Не быў ён і баязліўцам, перастрахоўшчыкам. Даследуючы Плутон старанна, дэтальна, ён, відавочна, хацеў высветліць нешта такое, у існаванні чаго ўпэўненасці не меў, аднак і адкінуць, не праверыўшы, таксама не мог, бо гэта ўяўлялася яму важным, патрэбным. Павел і сам ніколі не спяшнўся расказваць пра задумы, якія яшчэ не выкрышталізаваліся, тут ён Бурмакова разумеў. I зусім не ў піку Сцяпану Васільевічу не падзяліўся з ім і Віцем адным сваім меркаваннем. Але да Плутона яно ніякага дачынення не мела...
Мінула яшчэ амаль тры зямных тыдні, калі Бурмакоў нарэшце разгарнуў на стале вялікую карту двух паўшар’яў Плутона, перакрэсленых паралелямі і мерыдыянамі. Там-сям на карце віднеліся чырвоныя кружочкі.
— Гэта раёны, дзе выяўлены крыніцы энергіі,— растлумачыў ён.— Аднак справа не толькі ў іх існаванні, самі па сабе яны, можа, і не заслугоўвалі б такой падрабязнай карты. Мяне зацікавіла размяшчэнне крыніц. Калі злучыць на карце іх лініяй, атрымаецца выцягнуты авал. Што ён нагадвае? — Сцяпан Васільевіч як бы правяраў сябе.
Віця выцягнуў шыю, быццам хацеў разгледзець чарцёж з процілеглага боку, спытаў:
— Арбіта?
— Напэўна,— задаволена пацвердзіў Бурмакоў.— Каб яшчэ знаць — чыя?
Павел у думках пасміхнуўся: падобна, яны з капітанам падышлі да адной ідэі з розных бакоў. Ён, Гушча, назіраннямі, што, зрэшты, і належыць астраному, Бурмакоў — логікай. Але ці не надта доўгі, ці надзейны гэты іх шлях? Неба ж вялікае, неабсяжнае, зорак і планет на ім процьма. Дык ці не выбраць трэці, матэматычны падыход да праблемы? Ён павінен быць, калі... I Павел прамовіў, быццам сапраўды ведаў гэта дакладна:
— Адна з крыніц выпраменьвае зараз больш інтэнсіўна.
Капітан уважліва паглядзеў на яго, паківаў галавой:
— Гэта не ўстаноўлена.
— Трэба зрабіць паўторную праверку. Не караблём, вядома, запусцім спадарожнікаў.
— Баюся, некалі наладжаны механізм крыніц не вытрымаў выпрабавання часам,— Бурмакоў вярнуў позірк на карту.— Ды і надта няпэўна...
— Вы гэта пра што? — Віця недаўменна круціў галавой.
— Павел Канстанцінавіч хоча сказаць, што эліпс, які ты назваў арбітай, паказвае, дзе знаходзіўся або, можа, і цяпер знаходзіцца ў прасторы зоркалёт прышэльцаў.
— Не зусім,— Гушча пасміхнуўся адкрыта, шчыра.— Не зоркалёт. Спадарожнік. Пакінутая для сувязі аўтаматычная станцыя, знак пра якую быў на марсіянскай схеме.
— Смела, Павел Канстанцінавіч, смела,— капітан сказаў гэта не адразу. Потым устаў, зрабіў некалькі крокаў, шоргаючы па падлозе лёгкімі туфлямі з магнітнымі прысоскамі на падэшвах. Спыніўся перад Гушчай: — Але як гіпотэза мае права на жыццё. Правярайце.
II
— Усё! — Бурмакоў выпусціў з рук штурвал і паварушыў пабялелымі ад працяглага напружання пальцамі. Глянуўшы на іх, пасміхнуўся: пасадку «Набата» рабіў аўтапілот, і яго, чалавека, намаганні не патрабаваліся. Аднак інстынкт усё роўна прымусіў учапіцца ў штурвал.
Надрыўны гул карабельных рухавікоў, чутны нават скрозь шматслойны корпус, забяспечаны гукаізаляцыяй, аціх, пакінуўшы, аднак, у вушах непрыемны звон.
— Плутон пад нашымі нагамі! — з жартаўлівай напышлівасцю паведаміў таварышам капітан.
Віця падхапіўся з крэсла, каб быць каля ілюмінатара раней за ўсіх, але, зрабіўшы крок, спатыкнуўся і разгублена паглядзеў уніз.
— Гасцінны Плутон,— працягваў тым жа тонам Бурмакоў,— хоча напомніць людзям, Вікто́р, што на свеце ёсць прыцягненне. Як сцвярджаюць прыборы, тут яно паболей нашага, зямнога. А калі ўлічыць, што за час палёту мы наогул адвыклі, каб нас абмяжоўвала сіла гравітацыі, то напачатку мусім паднатужвацца.— Падміргнуў хлопцу: — Ды ты не засмучайся, Вікто́р, хутка прывыкнеш да сваёй новай вагі. Мускулы нальюцца сілай, і будзеш бегаць, не тое што хадзіць.
Крыху горбячыся, але без прыкметных намаганняў, Бурмакоў падышоў да ілюмінатара. «Набат» стаяў на невялікай тэрасе, з трох бакоў абкружанай гарамі, і толькі спераду ляжала пустынная раўніна. Быў дзень, цьмяны, больш падобны на звычайную зямную ноч, бо на небе свяціліся нерухомыя блакітныя, жоўтыя, чырвоныя зоркі. Але за скаламі, за самім «Набатам», які на моцных апорах стаяў з выключанымі агнямі, слаліся выразна акрэсленыя чорныя цені.
— Будзем рыхтавацца, сябры, на першую экскурсію,— злавіўшы здзіўленыя позіркі таварышаў, Бурмакоў пацвердзіў: — Іменна экскурсію. Плутон варты такой пашаны. А пазней мы з Паўлам Канстанцінавічам на ўсюдыходах праедзем да месц, дзе павінны знаходзіцца крыніцы. А ты, стажор, пабудзеш паблізу карабля. Нам можа спатрэбіцца дапамога.
Капітан гаварыў сцісла, быццам яму ўжо даўно сталі прывычнымі паходы па гэтай змрочнай планеце.
Выехалі Бурмакоў і Гушча праз зямныя суткі, калі ўжо мелася пэўнае асабістае ўяўленне пра ўмовы на Плутоне. Дзень яшчэ працягваўся, і сёе-тое можна было бачыць, не ўжываючы спецыяльных прыстасаванняў.
Павел не ведаў, як успрымае сваю вылазку капітан — з заўсёдным падкрэсленым спакоем ці даўшы нарэшце волю сваім пачуццям. А яму самому гэты паход у невядомае падабаўся. Не толькі абяцаннем адкрыць адну в таямніц іншага розуму, а і тым хваляваннем, напружаннем нерваў, якімі мімаволі поўнілася яго істота. Ён выбраў пункт, да якога было крыху больш за дзвесце кіламетраў шляху. Усюдыход павольна каціўся па плоскай раўніне, пакрытай мяккім грунтам. З кабіны Павел глядзеў на яркія зоркі, якія, не мігаючы, сачылі за ім, здавалася, з цікавасцю; на шэры змрок, які не рассейваўся і ахутваў усё вакол, як узняты і яшчэ не аселы пыл; на раўніну, у цемры падобную чамусьці на асенні засынаючы стэп; і думаў, што чакае яго ў канцы падарожжа? Знаходка, пусты нумар, яшчэ адзін марш-кідок на гэты раз ужо на тысячу кіламетраў да другой крыніцы? I ці не таму ён не павялічваў хуткасці, што баяўся расчаравання?
Паступова рэльеф мясцовасці пачаў мяняцца. З’явіліся ўзгоркі, каменныя нагрувашчванні. Усюдыход тыкаўся сюды-туды, збочваў, вяртаўся, і з кожным разам аўтавадзіцель усё больш доўга шукаў праезду. Павел рашыў выйсці з машыны.
— Перасеў на самы надзейны транспарт,— паведаміў ён таварышам і паглядзеў угору, дзе паміж зорак хаваўся запушчаны імі магутны рэтранслятар.
Амаль адразу прыйшоў адказ Бурмакова:
— А я пакуль на калёсах.
— Пашчасціла,— адказаў Павел,— а то тупалі б да тутэйшай ночы свае пяцьсот кіламетраў. А ты, Віцяй, як маешся?
— Блукаю між скал мясцовага значэння,— пажартаваў і ён.
— Ну, то прывітанне Вундэркінду, а я рушыў.
Паўлу ў гэтай нуднай цемры не хапала праніклівых вачэй зоркага робата, ды, бадай, і яго самога. Але на гэты раз рашылі кібера пакінуць на ўсякі выпадак Віцю — усё хлопец не адзін будзе.
На адным з пагоркаў Павел спыніўся. Недзе непадалёк павінна была знаходзіцца таямнічая крыніца. Аднак як знайсці тое, што нават не ўяўляеш? Не такая ж гэта крыніца, якая дома, дзе-небудзь на ўскрайку лесу, цурчыць маленькім фантанчыкам. Гэта струменіць магутна і нябачна.
Павел аглядзеўся. Як хапала вока, былі каменныя абломкі, бы хто панатыкаў іх у сухую і халодную Плутонаву глебу, спадзеючыся, што некалі з іх павырастаюць вялікія горы. Павел думаў і машынальна разглядаў гэты даволі кантрастны ў няўлоўных прамянях яркай зоркі-сонца дзіўны пейзаж, і раптам яшчэ адно параўнанне нарадзілася ў яго галаве. Перад ім была нібы сетка павуціны, сплеценая немаведама кім і немаведама каму, а ён сам стаяў у цэнтры яе. Павел нават азірнуўся, шукаючы таго павука, які працягнуў прамыя прасекі-дарогі, што разбягаліся ва ўсе бакі, быццам вуліцы ў разбураным часам або бамбёжкай паселішчы. У Паўла перахапіла дух: няўжо сапраўды горад? Ён не стрымаўся, не мог марудзіць. Збег з пагорка і пачаў рукамі разграбаць камяні.