Бібліятэка ў Валі была багатая, і ці не чвэрць яе складала навуковая фантастыка. Праўда, гэта была Віцева заслуга. Сама Валя фантастыку не прызнавала, лічыла, што і ў паўсядзённым жыцці і працы нямала было такога, што не выдумае ніводзін фантаст. I ў прыклад заўсёды ставіла свой навуковы інстытут, дзе была адкрыта таямніца фотасінтэзу і дзе паспяхова ўмешваліся ў спадчынны механізм расліннай клеткі. Павел, пасмейваючыся, пытаўся, ці бачыла яна тэлекінэз у дзеянні, ці сустракала іншапланецян у гэтым сваім «паўсядзённым» жыцці? Валя гарачылася, даказвала, што лепш рэальнае падарожжа да Месяца на сучасным караблі, чым уяўны палёт да зорак на фатонным зоркалёце, якога, напэўна, ніколі не пабудуюць. Павел навуковую фантастыку любіў, быў упэўнены, што яна развівае ў чалавеку своеасаблівае, раскаванае, незалежнае ад прывычных разуменняў, стандартаў мысленне, і, спрачаючыся, лёгка заводзіў Валю з яе доказамі ў глухі тупік. Дзяўчына тады сердавала. Раней Павел лічыў, што праз самалюбства. А зараз раптам падумаў, што ў ёй падсвядома жыло прадчуванне павароту ў ягоным лёсе. Як, бадай, кожная жанчына, Валя ў дачыненні да свайго выбранніка была эгаістычная, не хацела яго дзяліць ні з кім і ні з чым. Космас жа пагражаў забраць у яе Паўла надоўга.
— Ты не засумаваў? — Валя паказалася ў дзвярах з кафейнікам, цукарніцай, талерачкай з пячэннем.
Па пакоі паплыў прыемны пах свежай кавы.
— Ужо не,— ён паспяшаўся да дзяўчыны, узяў з яе рук паднос.
Валя піла маленькімі глыткамі залацістую каву і маўчала. Гэта было на яе непадобна, і Павел зразумеў, што ёй карціць нешта папытаць, аднак не адважваецца, не спадзяецца на адказ. Паўлу стала ніякавата, бо ў гэтай Валінай нерашучасці быў вінаваты ён.
Павел паставіў кубак, але не паспеў нічога сказаць — прыйшлі Валіны бацькі.
Толькі ўвечары Павел з Валяй зноў засталіся ўдваіх — пайшлі пагуляць. Вуліцы былі поўныя народу, гаманлівыя, вясёлыя. А ім абаім хацелася цішыні, спакою. I яны накіраваліся да Свіслачы, дзе непадалёк ад паркавай зоны ў іх быў свой улюбёны куток. Рака ў гэтым месцы рабіла паварот, запавольваючы бег, і яе паверхня была гладкая, як люстэрка, і на ёй, як у люстэрку, адбіваліся агні навакольных будынкаў, вулічных ліхтароў, нават яркіх зорак. I спачатку на вадзе, а потым ужо ў небе Валя ўгледзела бліскучую зорачку, якая няспешна плыла па прамой, пакідаючы за сабой ледзь бачны вогненны след.
— Ваша? — Дзяўчына павярнула твар да Паўла.
— Да старту засталося менш за паўгода. Вось і курсіруюць грузавыя ракеты і ўдзень і ўначы.
Валя, як і ўсе на Зямлі, ведала, што ўпершыню ў сусветнай практыцы касмічны карабель «Набат» быў сабраны далёка ад Зямлі, каля станцыі, створанай на стацыянарнай арбіце. Безумоўна, у гэтым былі свае цяжкасці, але выгод будаўнікі атрымалі яшчэ болей. Выкарысталі асаблівасці беспаветранага асяроддзя, новыя ўласцівасці матэрыялаў. Ды і караблю будзе лягчэй пераадолець зямное прыцягненне, а значыць, можна павялічыць яго памеры, больш устанавіць абсталявання, загрузіць паліва. Таму Павел не стаў паўтараць гэта, а сказаў дзяўчыне толькі тое, што датычыла асабіста яго:
— Хутка мы — і асноўны, і рэзервовы экіпажы — адправімся асвойваць «Набат». Тэхніка складаная, унікальная, так што давядзецца пакруціцца.
— На Марсе высадзіцеся?
Амаль стогадовы ўзрост мела касмічная эра, але да апошняга часу праблема вяртання касманаўтаў пасля пасадкі на іншай планеце заставалася галоўнай. Не было высокаэфектыўнага паліва для рухавікоў, яно ўсё яшчэ складала асноўную вагу касмічных караблёў, яго прыйшлося б узяць надта многа, каб забяспечыць, напрыклад, узлёт з Марса. Так многа, што людзям на караблі, бадай, не хапіла б месца. I гэта Валю непакоіла.
— Намечана пасадка. Пабывае кожны член экіпажа. Цяпер гэта прасцей. Ты ж чула пра паліва, адкрытае Сцяпанам Васільевічам Бурмаковым? — супакоіў ён дзяўчыну.
— I Віця?
— I Віця, і я. Вядома, калі нас не заменяць дублёры. Але ты зразумей адно. Калі б была небяспека, то не толькі стажораў, нас бы не пусцілі ў палёт.
Валя доўга глядзела ў чорную роўнядзь ракі, на якой паступова радзелі водбліскі электрычных агнёў. Потым прамовіла:
— Я вельмі не хачу з вамі расставацца. І жадаю вам поспеху.
— Дзякуй, Валюша. Гэтыя словы я буду ўспамінаць, калі пакіну Зямлю.
VI
Гушча зноў жыў у Касмічным гарадку. Аднойчы ён прачнуўся і не пазнаў сваёй кватэры. Заўсёды светлая і таму на выгляд вялікая спальня здалася яму раптам цесным і цёмным сутарэннем. Нават высокая столь і тая нібы апусцілася ніжэй, ціснула. Неба за акном было накрыта цяжкімі свінцовымі хмарамі. Яны паўзлі пад самымі верхавінамі дрэў, ляніва несучы з сабой змрочныя цені, пагрозу халоднага нуднага дажджу.
Звычайна Гушча абыякава ставіўся да пагоршання надвор'я. Яму аднолькавы былі і пагода, і непагадзь — у кожным стане прыроды знаходзіў нешта прывабнае. I на сённяшнія хмары, напэўна, не звярнуў бы ўвагі, каб не нагадалі яны, што лета скончылася і настае пара адпраўляцца на «Набат». Ён устаў, пачаў рабіць зарадку, адчуваючы з кожным рухам, як наліваюцца сілай рукі, ногі, цела, як яснее галава.
Прыняўшы душ, Гушча выйшаў на палянку побач а катэджам. Рашыў адкласці сняданак на пазней, а спачатку пахадзіць па лесе, які сёння выглядаў чужым, устрывожаным, панылым. I ў гэты момант — добра, што акно не было прычынена,— падаў сігнал відэатэлефон. Павел пераскочыў цераз падаконнік і націснуў клавішу, прымаючы выклік.
На экране ўзнік твар Бурмакова.
— Як спалася, Павел Канстанцінавіч, што снілася?
Ён чакаў званка і ў тон Сцяпану Васільевічу адказаў:
— «Набат».
— Ну то, як кажуць, сон у руку. Маеце паўгадзіны, каб сабрацца.
Павел пазваніў у Мінск. Валін тэлефон адказаў доўгімі працяжнымі гудкамі. Гэта яго засмуціла. Не хацелася перадаваць развітальныя словы па гукатэлеграфе. Не любіць Валя, каб прызначанае ёй адной слухаў нехта яшчэ, нават механічны аператар. Зірнуўшы на гадзіннік, Павел напісаў дзяўчыне кароценькае жартаўлівае пісьмо, паабяцаўшы не захапляцца марсіянкамі, нават калі сустрэне саму Аэліту, і заклеіў канверт. Вядома, знаходзячыся на станцыі, ён будзе мець магчымасць штодня гаварыць з Валяй — сувязь станцыі з Зямлёй не горшая, чым Масквы з Мінскам. Але гэта не тое, гэта будзе хутчэй як бы сустрэчай, а не развітаннем.
Перш чым выйсці, Гушча прысеў, акінуў позіркам пакой, які быў яму прытулкам на працягу многіх дзён. Ён ніколі не прыкмячаў за сабой сентыментальнасці. Але зараз у яго чамусьці сціснулася сэрца. Усё тут здалося сваім, абжытым, прывычным. Падумалася, а як будзе там, на арбіце? А можа, справа была не ў прывычцы да жытла — у кепскім надвор’і, у тым, што Валі не было дома? Павел нахмурыўся. Сёння, як ніколі раней, яму хацелася быць моцным духам. Ён рашуча падняўся і шчыльна зачыніў за сабой дэверы.
Яны з Бурмаковым заехалі па Віцю і памчаліся на ракетадром.
Старт, некалькі хвілін перагрузкі, якую Павел амаль не адчуў, і рэйсавы ракетаплан плыў ужо ў прасторы.