— Пакуль рана рабіць вывады, Павел Канстанцінавіч,— сказаў Бурмакоў.— Мы не ведаем ні сілы, ні прыроды, ні характару буранаў. Не, лепей быць ад іх як мага далей. Павел Канстанцінавіч, зараз я вам пашлю радыёнакіраваным зондам узоры моху, які я напаткаў. Мы тут павандруем яшчэ, а вы рабіце аналізы.
— Ахвотна, а то засумаваў без работы.
— Нічога, нічога. Хопіць Марса і на вашу долю,
Пакуль адкапалі ракету, давялося папацець. Бурмакоў рашыў перавесці яе куды-небудзь на імшару, каб часам буран не засыпаў зноў. Пасадку наважылі зрабіць далей на поўнач ад таго месца, дзе Бурмакоў пабываў ужо.
Імшары не было канца, як мору. Ракета ўжо не раз, выпускаючы свае сталёвыя ногі, апускалася на паверхню, а характар пайзажу не мяняўся. Бурмакоў з Віцем бралі пробы, пасылалі іх Паўлу для аналізу і нецярпліва імчаліся далей. Мох пакрысе рабіўся падобны да нейкай папаратнікавай расліны і слаўся нізка над глебай.
— Вы заўважаеце, Сцяпан Васільевіч,— сказаў на адным з прыпынкаў Віця,— расліны выцягваюцца ў адным напрамку, з поўначы на поўдзень.
— Так. Але якая жыццёвая сіла кіруе іх так? Ураганныя вятры ці вільгаць са снежнага полюса?
— Мы пабудзем на полюсе?
— Абавязкова. Толькі з паўночнага цяпер злазіць ледзяная шапка. Там лета.
А сонца тым часам апускалася ніжэй. Яно было яшчэ высакавата, паводле зямнога разумення, над краявідам, а між тым пацямнела, змрок насоўваўся з усходу, непрывычна цёмны, нейкі чорны, аздоблены яркімі зоркамі-пацеркамі. Сонца тут не мела зямной сілы.
Віця паглядзеў на чорнае неба і перасмыкнуў плячамі:
— Не хацеў бы я начаваць тут адзін.
Бурмакоў успомніў, як заставаўся адзін на пустынным мёртвым Месяцы, і ўздыхнуў, нічога не адказаўшы.
Усю ноч яны прасядзелі, залезшы ва ўсюдыход і прыслухоўваючыся да начной цішыні. Мікрафоны, аднесеныя на дзесяткі метраў ад усюдыхода, не ўлоўлівалі ніводнага шолаху. Экраны інфрачырвоных лакатараў праз увесь час былі пустыя. Толькі недзе на досвітку Віцю здалося, што на адным з іх прамільгнуў цень. А можа гэта проста не вытрымалі вейкі і самкнуліся на імгненне? Марсіянская ноч была такая ж маўклівая, як і дзень.
Узышло сонца. Трэба было вяртацца на карабель, так і не знайшоушы нічога новага.
Павел сустрэў іх радасна. Яму не цярпелася. Цяпер была яго чарга ляцець на Марс.
V
Яны падаліся яшчэ амаль на тысячу кіламетраў на поўнач. Пакуль рабілі пасадку, ні Паўлу, ні Віцю не было часу зірнуць у ілюмінатары, а як зірінулі, то аж закрычалі абодва ад здзіўлення. Ззаду ракеты было сапраўднае возера. Сонца свяціла, і вада мела зеленаваты колер, толькі самыя грабеньчыкі хваль былі пеніста-белыя. А ўздоўж возера на беразе, як на Зямлі, звісаючы да вады, паволі пагойдваліся голыя галінкі хмызняку.
Павел доўга не мог адчыініць люк, каб выбрацца з ракеты. А выбраўшыся, ён сажнёвымі крокамі паімчаўся да возера, не адгукваючыся на Віцевы воклічы. Віця з дакорам паглядзеў яму ўслед і, стрымліваючы сваё нецярпенне, спачатку вывеў усюдыход, а потым зачыніў выхадны люк ракеты. На ўсюдыходзе ён апынуўся на беразе амаль разам з Паўлам.
— Сюды, хадзі сюды,— Павел махаў Віцю рукой.
Ля берага возера было неглыбокае, празрыстае і нагадвала зямное. Толькі ніводнай травінкі не расло тут. Галінкі хмызняку, голыя і доўгія, здавалася, былі прынесены аднекуль з іншага месца і наўмысля ўторкнуты ў пясок, каб хоць нечым упрыгожыць панылы бераг. Павел паспрабаваў выцягнуць адну галінку. Тузануў раз, другі. Яна не паддавалаіся. Тады Віця прысеў на кукішкі і пачаў асцярожна разграбаць пясок. Карэнні былі даволі глыбока. Там, мусіць, глеба была вільготная, бо мела больш цёмны колер.
— Пэўна нейкія спажыўныя рэчывы надалі ёй такую афарбоўку,— сказаў Павел, пацёршы ў руках камячок глебы.— Пакінь, Віця, мы набярэм яе, калі будзем вяртацца, а цяпер пойдзем у ваду.
Віця ўвагнаў у пясок жалезную палку, а канец капронавага троса, які быў наматаны на ёй, прычапіў да Паўлавага пояса. Павел незадаволена чмыхнуў. Навошта трос, калі дно возера гладкае і цвёрдае, як гранітная ўзбярэжная Масквы-ракі. Ён праверыў ужо гэта, як толькі прыбег сюды. Аднак калі Віцю так хочацца, хай сабе прывязваецца.
Яны ўвайшлі ў ваду: наперадзе Павел, пастукваючы перад сабой кійком, за ім — Віця. Дно паступова апускалася. Вада, якая спачатку даходзіла толькі да костачак, была ўжо да калень. Ісці рабілася цяжэй.
Акамянелае дно раптам скончылася, і Павел праваліўся ледзь не па горла. Вада вакол памутнела. Віця нацягнуў трос, памагаючы сябру выбрацца на цвёрдае месца.
Прайшло некалькі хвілін, пакуль асеў іл і вада стала па-ранейшаму чыстая і празрыстая.