Ганна Навасельцава
Аповед пра век Траянаў
(Міфалагічнае)
Смяяўся звонка. Неспатольна прагнуў выпіць сваім шаломам сіні свет. Ужо трымаў у руках глыбокі, бяздонны, закаваны ў жалезныя берагi. Узiраўся. Вагаўся. Баяўся выпусціць... Ці бачыў што? Быў жа такім прагным, якім можа рабіцца адно смяротны, гнаны нясцерпным жаданнем стаць самым... Шаноўным. Слаўным! I ўсё выпіць дарэшты, бы той цуда-юда. Я некалі бачыў яго. Лятавы. Праніклівы. Сквапны.
Мы стаялі за гэтым прагным утрох, нябачныя, неадступныя. I цешыўся моцна чарадзейны Баян і ўжо быў гатовы высока ўзнесці яго ў славе. Абыякава маўчаў вячысты Траян, за безліч стагоддзяў ці аднойчы бачыў важна-шаноўных, ці аднойчы сустракаў дапраўды слаўных, дык чаму ж дзівіцца... А я? Ніхто. Зусім не боскі, ані колькі не вечны. Чаму не схацеў бласлаўляць гэтага, з цяжкім шаломам? Ведаў жа, што і лёс ягоны будзе цяжкім...
Шкадаваў. А каго... Цябе, вялікі сінявокі Доне, ты ж брат родны майго Дняпра Славуціча, дарма, што плешчаш спеўна ў шаломе халодным. Сам халодны, сам неспатольны... Хоць няма такой смагі, якую б ты не здолеў наталіць. Хто ж гэта цягнецца да тваёй прыгажосці? Хто ж гэта пагражае тваёй велічы... Не змог бы за цябе дараваць нікому.
— Блаславі яго. Ён — смелы абаронца, — не так сказаў Баян, як папрасіў.
Абыякава змаўчаў Траян, не ўзрадаваўся новаму герою. А каму мог узрадавацца? Ахвоча паглядзеў бы на такога...
Не блаславіў, хоць і самому было смуткоўна. Смелы абаронца адно ў тваіх песнях. Не паверыў у гэтага смяротнага ды на цуду-юду падобнага!
— Хітры ж ты! — усміхнуўся мне ласкава, Баяне. — Але памятай, што ні хітраму, ні спрытнаму, ні чарадзею дасціпнаму...
— Волі нашай не мінуць! — цепнуў усёвідушчымі вачыма Траян. — Не зайздросці смяротнай славе! Не кліч задарма Карну, як рабіў некалі...
Я змаўчаў. Яшчэ пабарукаюся з вашай воляй. Яшчэ пагляджу на цябе, Баяне, які лёгка пабег па гонкім высозным ствале палахлівай рыжай вавёрачкай! Куды, то ж добра ведаю, але як абярнуўся... I лоўка, і таропка. Паважаю цябе, ведны ўнуча, хоць і слухаешся безадмоўна дзедавага слова.
Я ж слухацца не люблю. Мабыць, чуйна хвалююся, як гудамі-перагудамі азываюцца па-над светам твае вяшчунныя гуслі, шукаючы шчырага сэрца сабе на спажыву. Чыё-небудзь, можа, і знойдуць, але не маё, не маё... Разумным стаў! Дзёрзкім...
За тое стаўся гэтакім, што не любіць дзёрзкіх Вялес. Хоць без такіх праніклівых, як я, ці множыў бы ён свае вялізныя зямныя багацці? А можа, падземныя... Ці пагадніліся б суладна тыя, хто да бойкі ахвочы, за меч лёгка хапаецца... «Маўчы!» — шыпіць мне раззлавана з-пад зямлі, дзе знікае глыбокая, як жыццё, сіняя вада. — «Не табе прасіць міру, не табе цягнуцца да згоды». Гэта праўда... I журліва, і скрушна, хоць умыйся салёнай слязой... Ды не сумуецца і не плачацца. За тое не плачацца, што многа болей за Вялеса не церпіць дзёрзкіх Пярун. Мяне ж не церпіць! Гняўлівы. Палымяны. Збройны... Улюбёны ў бітву!
Бітвы я не люблю. Як і зброі. Як і смерці...
— Грым-га-га! Грым-га-га! — азываецца з-пад неба пошчыкавы грамаўнічны голас, як цяжкі трапяткі дакор майго сумлення. — Не табе ўцякаць ад бітвы!
Гэта праўда. Як ёсць праўда... Але ўцяку! Збягу як-небудзь... Не зловіш. Не дагоніш. Свеціць мне ноч надзеяй на паратунак. Сузіраю зямлю прыжмураным вокам нізкага веташка, ці ўсё толькі бачу? Не, зусім не сузіраю. Бягу лясамі, бягу палеткамі, скачу лёгка праз плыткія рэкі, а самому здаецца, што вось-вось дацягнуся да прасіняга пашчай... I праглыну! Ці такі смачны, як прыгожы... Не! Навошта я думаю пра гэта?
Але ж думаю і не магу сам сябе судзіць. За іншых, мабыць, рашаць прасцей. Караць, не дараваць... Ці дараваць замнога, што нават самому прыкра... Не праглыну іскрысты, зманлівы, а то стануся ўраз магутным Дзівам. Не жадаю таго! Не шукаю сілы, а чаго прагну? Чаго баюся... Хоць, калі падумаць, то не сілы я баюся...
Шчыра баюся праўды.
— А памятаеш, воўча, як трымаў ты ў шаломе сіні Дняпро Славуціч?
Трымаў у палоне. Прагнуў выпіць. Прагнуў стацца слаўным...
Лагодны, спагадны, загадкавы, прачулы... Пра каго ж гэта так думаецца? Не ведаю! А пра сябе скажу без лішняй хвальбы, што быў такім чыстым, як сіняя бруістая глыб. Кожнай кропляй сваёй збіраў славу, якой звінець у вяках. Ад таго жадаў не ў шаломе збройным ціха плёхаць, а ўдацца сінню чалавечых вачэй... Сузіраць усю-ўсю зямлю! Прайсці чалавечай хадою. Дакрануцца чалавечай рукою. Хоць як можна было патрапіць у цёплыя чалавечыя вочы?
Відаць, можна было. Якраз нахіліўся да мяне адзін, чарамі спавіны... Загледзеўся на сябе самога. Не, гэта я сам нахіліўся да спатольнай вады, здзівіўся сваёй прыгажосці. Узрадаваўся. Захваляваўся. I стаў размаўляць і з высокім небам, і з цёмнай зямлёю, і з ясным сонцам...