За вушкі цябе ды ў мех, разумніцу такую. Вось зараз так і ўчыню! Праўда, клопаты важкія маючы, мех захапіць забыўся. Ды нічога, за вушкі ды пад світку. I не зіркай калючым-калючым позіркам, маленькая і здагадлівая...
— Цок-цок-цок! — сварышся на мяне. — Не хачу да няўдзячнага такога пад світку! Хто цябе навучыў, як ад цуды-юды пазбавіцца найлепей? Хто гэта быў?!
Пазбавіцца... Выйсці на бойку няроўную. Цмоку ж няма чаго баяцца смяротнага... Дык няхай цуда-юда забірае ягонае сэрца, калі так прагнуў! Сваіх пачуццяў не маючы, будзе моцна запалонены чалавечымі. А я тады спытаў:
— Навошта цмока шукае чалавечага сэрца?
— Не думай пра тое! — працокала сярдзіта. — Твайго сэрца надоўга не забярэ!
— Адкуль ведаеш тое?
— А ведаю, што баіцца цмока аднаго позірку Жывы-Жывены...
Адно трэба яе адзіны позірк спаткаць... Жадаць таго моцна-моцна, каб памятала пра гэта нават цмокава сэрца. Побач з Жывай хоць як аказацца — і зноў стацца сабою! Тады зноў стануся сабою, як ацішу палкі нябесны гнеў, якім створаны цуда-юда. Адно ва ўсё гэта трэба паверыць... Вось цяпер і паверыць!
— Цок-цок, — скачаш з галіны на галіну. — Свет за гэта паверыць у цябе. А ты ж — смелы абаронца! Што з таго, як да цуды-юды трошкі падобны...
Што з таго! Хапаю за вушкі ўвішную разумніцу.
— А ведаеш, што цмока робіць з хітрымі вавёрыцамі?
— Песціць? — упэўнена зіркаеш чорнымі вачанятамі.
— Не!
— Песціць і цешыцца? — задаволена круціш хвосцікам.
— Не!
— Арэхі падносіць? — удала шчырае здзіўленне.
— Не! Знаходзіць цябе ў любым абліччы, Жыва-Жывена. I скажы мне яшчэ раз, што не хочаш дужацца з сястрою...
Не сказала таго. Не спалохалася мяне. Адно спытала, як жа, цмока злы ды пракляты, я здагадаўся... Няўжо Баян мне падказаў...
— А Баян так за цябе сумаваў! Як не за тую далёкую Жывену, што зямлю ўсю жывіць, як за блізкую ды родную, дзеля якой — усе песні...
— Не дарую яму!
— Мне падаруй зноў стацца сабою! Вярні маё чалавечае сэрца, як абяцала. Не хачу быці праклятым! Паглядзі на мяне — і пабачыш, як не надта і злы...
— Не вярну табе нічога, а яшчэ пакараю!
Цок... Пакараеш! За што? За якую віну змусіш біцца з Карнай супраць маёй волі! Пачуй мяне, Вялесе, прашу ў цябе міру, усёй сваёю цмокавай душой цягнуся да згоды! Не жадаю біцца... Я гневам нябесным створаны, але ж сам не гнеўны. Да славы ані прагны... Ані Жывене, ані Жэлі, ані Карне слугаваць не буду. I няхай паверыць у мяне свет...
— Свет няхутка паверыць табе! Не захоча блаславіць! — далятае з-пад зямлі Вялесаў голас. — I не кліч мяне болей, братава страхаццё!
— Разам пройдзем праз агонь! Праз самую жорсткую сечу, у якой — пераможам! Ты дарэмна не хочаш біцца, — глядзіш ласкава, Пяруне, кажаш, як роўнаму, а ў вачах тваіх палымнеюць яскаркі пагарды. — I ты дарэмна просіш спагады ў майго брата...
Пра твайго брата ўжо зразумеў. I не трэба мне казаць, чаму родны не жадае міру з табою, хоць і гняўлівым, але ж справядлівым. Нябесным. Светлым. А ты ж сам да бойкі з гэтым падземным, цёмным зусім не горнешся, не... Адно брату з лепшых пачуццяў даказваеш, хто з вас галоўны... Дык што паробіш, як нялёгка скарыць такога ўпартага. I зноў клічаш за сабою ў бойку.
— Што ж гэта за цмока такі, які баіцца сечы? — як быццам і не мяне дакараеш, а ў неба проста пытаешся.
Маўчыць табе высокае, сіняе. А я ж баюся... Цуда-юда не ведаў сполаху, як меч ніколі не баяўся крыві. А смяротны, чыё сэрца цяпер б'ецца гучна, з прыстукам, лёгка выйшаў насустрач... Ніводзін не палахлівы, а чаму ж цяпер баюся?
Баюся Дняпра Славуціча! Чую спеўны плёскат ягоны:
— Хлопча мой мілы, што ж ты нарабіў! Спляжыў сваё жыццё, спапяліў сваю славу! Успомні, як прагнуў вады маёй выпіць, згадай, як марыў стацца слаўным... Што ж цяпер з табою... Волі сваёй не маеш! Літасці ў сэрцы не маеш! Стаўся нябесным гневам, які крыламі гоніць попел! Да сечы агнёвай ляціш, і не спыніць ужо цябе... Не пайшоў са мною ў вялікі свет, каб радавацца самому ды радаваць іншых!
А на яве грукоча нехта перуністымі сполахамі:
— Цмока паганы, няварты, які анічога зрабіць не можа! Нават смяротнае сэрца праглынуць як след! Жыва слабая з цябе як хоча, так і здзекуецца! Нават брат мой ціхі табою пагарджае... Навошта зусім такі?
А з плёскатам зноў далятае:
— Гайдаў бы твой лёгкі човен, мілы ды плыткі. Нёс бы яго за сінія далечы, за прыгожыя краявіды! Ты ці зведаў дзівосы тыя? Ты ці бачыў нечуваныя цуды, што за маёй вадою? А ты б нёс маю песню ў сэрцы сваім... Так разам і доўжылі б жыццё, бераглі яго чуйна... Ты ж пакінуў мяне ў адзіноце. Ты ж пакінуў мяне ў смутку, быццам абяцанак даўні на радасць помслівай Жэлі спраўдзіў...