— Гэтак архітэктары спланавалі, — Владлен Алфеевіч ківае ў бок Уладзіміра Кірылавіча.
— А што я? — крыўдуе архітэктар. — Так склалі ў Гродне.
— А як справы з генпланамі для іншых населеных пунктаў?
— Пакуль што маем такія планы толькі для Страчанкі і Слабодкі. Спраектавалі жылы квартал у Вароне. Канчаем генплан для Гервят. Усяго ў раёне мяркуем пакінуць дваццаць адзін калгасны цэнтр ды яшчэ трынаццаць вёсак з абмежаваным развіццём.
— Ці не замала? Па Беларусі з дваццаці шасці тысяч сельскіх населеных пунктаў вылучана больш трох тысяч. Гэта значыць, прыкладна кожны дзевяты. У Астравецкім раёне каля чатырохсот шасцідзесяці населеных пунктаў. Падзяліце на дваццаць адзін. Атрымоўваецца больш дваццаці. А суцэльных жа палёў тут мала. Усё лясамі размежавана. Ці не далёка будзе людзям ездзіць на работу?
— Хто яго ведае, — спрабуе абараняцца раённы архітэктар. — Сярод гэтых чатырохсот шасцідзесяці пунктаў — многа асобных хутароў. Больш, чым у іншых раёнах. Ды і цяжка нам нешта планаваць. Тут ёсць калгас — тут ён ужо далучыўся да суседняга. Колькі разоў мяняліся межы сельсаветаў…
— А пакуль няма планаў, калгаснікі будуюць, як хочацца. Уздоўж шумных дарог. Адзін ставіць дом ганкам да вуліцы, другі — ганкам у двор… Ды і навошта абавязкова зносіць усе хутары і сядзібы? Стаіць сядзіба на ўзбоччы, не перашкаджае трактарам — можна, падрамантаваўшы, адкрыць калгасны дом адпачынку, летні піянерскі лагер, майстэрню для народных умельцаў. Скажам, у Турлах. Цудоўны мураваны палац з каланадай у стылі класіцызму. Помнік архітэктуры. Калісьці Котвічы туды перавезлі рэнесансныя ляпныя ўпрыгожанні з ніжняга віленскага замка. Зрабілі мазаічную падлогу, якая значыцца ў многіх даведніках. Вакол старыя прысады. Ідэальнае месца для дома адпачынку.
— Ужо няма палаца ў Турлах. Былы старшыня міхалішскага калгаса Уланоўскі разабраў па цэглу. Паркет спалілі на кармакухні.
— А варнянскі ансамбль? Гэта ж адзіны ў Беларусі выпадак «тыпавой» сельскай забудовы XVІІІ стагоддзя. Унікальны архітэктурны комплекс!
— Не ведаю. Генплан па Варнянах яшчэ не закончаны. А пра помнікі архітэктуры лепш спытайце ў Вольгі Іванаўны Карсюк. Яна старшыня раённага аддзялення Таварыства аховы помнікаў гісторыі і культуры.
— Ну а як ідзе падрыхтоўка да пяцісотгоддзя Астраўца? — пытаюся на развітанне ў Владлена Алфеевіча.
— Памаленьку ідзе. Рыхтуецца вечар, выстаўка. А што б вы са свайго боку прапанавалі? Вы ж «адкрылі» нам гэты юбілей…
— Можна было б запрасіць на свята прадстаўнікоў Астраўцоў і Востраваў з Расійскай федэрацыі, Украіны, Літвы, Польшчы, устанавіць з імі пабрацімства. Пабрацімства паселішчаў, што пачыналіся на «востраве».
Твар старшыні смутнее:
— Дзе на ўсё гэта ўзяць грошы…
Неўзабаве ў кабінеце Вольгі Ціханаўны Глушковай, сакратара райвыканкома, жанчыны энергічнай і дзелавой, мы размаўлялі з Вольгай Іванаўнай Карсюк. Як пра старшыню Астравецкага сельскага Савета я чуў пра яе многа добрага. Як пра старшыню раённага аддзялення Таварыства аховы помнікаў — больш дрэннае. Вярнуўшыся з экспедыцыі на Астравеччыну, работнікі акадэмічнага «Збору помнікаў гісторыі і культуры Беларусі» здзіўляліся, што яна не ведае нават, колькі ў раёне абеліскаў у гонар загінуўшых воінаў. Слаба чытаюцца лекцыі, збіраюцца членскія ўзносы. Нішто з помнікаў у раёне не ахоўваецца, не рэстаўруецца, не папулярызуецца. Гаварыць пры гэтай сустрэчы прыйшлося пераважна мне. Пра тое, што закінута сядзіба ў Дубніках, куды да сваіх сваякоў Мінэйкаў часта прыязджаў Генрык Сянкевіч. Тут ён адпачываў сярод лясоў, прыйшоў да тэмы рамана «Патоп». Тут, каля былога палаца, знаходзяцца старадаўнія лёхі, дзе, як кажа легенда (мне яе паведаміў з Маладзечна былы наборшчык друкарні палітаддзела Варнянскай МТС Мікалай Лазар), шведскія войскі пры адступленні затапілі ў балоце некалькі бочак з залатнікамі… Пра пахілы дубовы крыж, пастаўлены ля былога маёнтка Анеліна ў гонар паўстанцаў 1863 года, Кастуся Каліноўскага, які, кажа легенда, прыязджаў сюды да сваёй нарачонай… Пра камень у Альгінянах з надпісам: «Тут ляжыць Фёдар Старасельскі. Жыў год 80. Памёр у 1612 годзе». Гэты надпіс пачаў каваць сабе пры жыцці бацька, закончыў жа сын, які праз гады цудам вярнуўся з татарскага палону… Пра высокамастацкі абраз XV стагоддзя, што, зроблены на дубовай дошцы, захоўваецца ў гудагайскім касцёле… Пра міхалішскі перыяд работы славутага італьянскага скульптара Перэці…