6.
Адзін дзень з Расціславам Арсенцьевічам Гертам. Культуры нестае кадраў. У вёсцы, якую ўпамінаў Пушкін. Дыялог у школьным музеі. Адкуль у Беларусі тундра? Калгас назвалі імем «жалезнага камісара». Над быстрай Віліяй, у Быстрыцы. Слова — жанчыне. Чалавек, які прыручыў ваўка
Паступова пачынаю арыентавацца, «хто ёсць хто» ў Астраўцы. У кожнага з кіраўнікоў раёна — свой стыль работы, свой характар.
З намеснікам старшыні райвыканкома Расціславам Арсенцьевічам Гертам я знаёмы даўно — яшчэ з таго часу, калі ён быў дырэктарам Гудагайскай школы. Пасля ён сакратарстваваў у калгаснай партарганізацыі, загадваў аддзелам народнай асветы. З 1968 года па сутнасці кіруе ўсёй раённай культурай.
Сустракаемся мы з Расціславам Арсенцьевічам пагодлівым суботнім ранкам. Гады густа прыцерушылі сівізной ягоныя чорныя валасы, але вялізныя карыя вочы паглядаюць молада і засяроджана. У машыне дамаўляемся, што паедзем у завілейскую частку раёна, якую я менш за ўсё ведаю. Райвыканкомаўскі «газік» імчыць хутка і плаўна.
— Расціслаў Арсенцьевіч, — пачынаю гаворку. — Пазаўчора мне давялося быць у Завельцах. Спадабаліся мне яны сваёй акуратнасцю. Зайшоў і ў сельскую бібліятэку, якая ужо даўно называецца бібліятэкай выдатнай работы. Але нічога асабліва выдатнага там не пабачыў. Праўда, унутры ўтульна. Тэлевізар, радыёла, шторы, настольныя лямпы. Людзі многа чытаюць мастацкай літаратуры, асабліва беларускай. Аднак так званыя мерапрыемствы праводзяцца пераважна з вучнямі. Краязнаўства ніякага. Новая бібліятэкарка, нядаўняя дзесяцікласніца, не ведае дакладна, за што і як брацца. Вакол бібліятэкі гола. Ні дрэў, ні кветак.
— Трэба будзе падказаць, каб восенню правялі суботнік.
— Суботнік суботнікам, а добра было б пашырыць традыцыю, якая жыве ў Мікалаеўшчыне, на радзіме Якуба Коласа. З месяц таму мне давялося там пабываць з групай славацкіх і польскіх гасцей. Дык ведаеце, што іх найбольш уразіла? Бясхітрасны расказ Яўгеніі Мікалаеўны, жонкі Уладзіміра Іванавіча Міцкевіча, дырэктара філіяла коласаўскага музея. «Вось гэта дрэва, — паказвала яна, — мы пасадзілі, калі нарадзілася дачка, гэта — калі прыйшоў на свет сын, а гэтыя — у гонар нявесткі і зяця». І дрэвы растуць. Ніхто іх не ламае. Чаму б не зрабіць гэта звычаем і на Астравеччыне? Народзіцца чалавек — пасадзі ў скверы ці парку дрэўца, жэняцца маладыя — хай пасадзяць клёнік з бярозкай, ідзе хлопец у армію, пакідае вёску — хай пакіне пасля сябе аднавяскоўцам і нейкую жывую памяць!
— Атрымаецца амаль па-горкаўску: ты паехаў, а дрэўца, пасаджанае табой, расце…
— Але не адсутнасць зелені найбольш мяне ўразіла ў Завельцах. Пытаюся ў аднаго сустрэчнага чалавека, у другога: ёсць бібліятэкарка на рабоце ці не? А хто яго ведае, адказваюць, можа, прызначылі новую, а можа, і не… Нават старшыня калгаса не мог сказаць нічога пэўнага. Нельга ўявіць сабе, што людзі не ведалі б, ці ёсць у калгасе аграном, заатэхнік, інжынер. А ўвага да спецыялістаў ад культуры… Ці не таму і іх прэстыжнасць, як паказалі сацыялагічныя даследаванні, у дзесяць разоў ніжэй прэстыжнасці настаўнікаў і ў дваццаць разоў — механізатараў?! Ці не таму такая цякучасць кадраў у культуры?! З сорак аднаго работніка бібліятэк сёлета звольнілася па раёну семнаццаць — амаль палавіна.
— Так, кадры — наша балючае месца. Мала нам даюць спецыялістаў з вышэйшай і сярэдняй спецыяльнай адукацыяй. Ды і з раёна не хочуць ісці ў культработнікі. Адзіная надзея на Інстытут культуры. Наступная наша бяда — памяшканні. Толькі тры з трыццаці пяці клубных будынкаў узведзены па тыпавых праектах.
— Гэта дрэнна. У рэшце рэшт прыгадаем, што запісана ў Праграме нашай партыі: «…ад культурнага росту насельніцтва ў велізарнай меры залежыць уздым вытворчых сіл, прагрэс тэхнікі і арганізацыя вытворчасці…»
— Няўжо вы сумняваецеся ў тым, ці дбаем мы пра культуру? Нядаўна работу раённага аддзела культуры па-дзелавому абмеркавалі на бюро райкома партыі, прынялі канкрэтнае рашэнне. Мушу заўважыць, што ўсё пазнаецца ў параўнанні. Многага нам яшчэ нестае, бо абмежаваны нашы магчымасці, але колькі зроблена ў параўнанні з мінулым!
— Тады пяройдзем, калі ласка, да канкрэтных лічбаў і фактаў.
— Пра асвету асабліва гаварыць не буду, бо вы самі прысутнічалі на настаўніцкай канферэнцыі. Скажу хіба, што, калі я прыехаў сюды пасля Мінскага педінстытута, мы ціха марылі пра васьмігадовы ўсенавуч. А сёння мы блізкія да завяршэння ўсенавуча сярэдняга. Больш трохсот чалавек вучыцца ў чатырох вячэрніх школах і дваццаці сямі вучэбна-кансультацыйных пунктах. Да вызвалення на ўсю Астравеччыну былі тры дактары і пяць фельчараў. Лячылі яны за вялікія грошы. А сёння ў трыццаці медустановах працуе дзвесце трыццаць медработнікаў, у тым ліку дваццаць сем урачоў. Інтэлігенцыя актыўна ўдзельнічае ў грамадскім жыцці. Настаўнікі і медыкі — асноўныя нашы лекары. Толькі па таварыству «Веды» сёлета прачытана каля дзвюх тысяч лекцый. Працуе сем народных універсітэтаў. Праўда, малавата чытаецца лекцый для моладзі, на маладзёжныя тэмы.