Пераходзім да стэнда з партызанскімі лістоўкамі, данясеннямі. Вось заява аб прыёме ў партыю народнага мсціўца Яўгена Брадовіча, на якой скупа напісана: «Забіты». Вось гімназічная фатаграфія Фёдара Рыгоравіча Маркава.
— У брыгадзе Маркава, — расказвае Іван Мікітавіч, — я партызаніў, выконваў абавязкі камісара атрада імя Суворава, уваходзіў у Пастаўскі падпольны райком камсамола. У партызаны трапіў, уцёкшы з палону — нас акружылі ў першыя ж дні вайны за Каўнасам, амаль на граніцы. Не раз ваяваў і тут, на Астравеччыне, каля Клюшчан і Спондаў. Непадалёку адсюль загінула адважная камсамолка Надзея Асяненка. Яе імем хочам назваць сваю піянерскую дружыну, робім пра яе асобны стэнд.
— Мусіць, не раз даводзілася, партызанячы, бываць у цяжкіх пераплётах?
— Чаму ж. Аднойчы нас, пяцёра разведчыкаў-камсамольцаў, паслалі на заданне да чыгункі Вільнюс–Полацк. Ноччу мы дабраліся да вёскі Норкавічы, пад Лынтупамі, спыніліся на хутары перадыхнуць. На варце паставілі Усевалада Партаса. Агледзеў ён усё — здаецца, спакойна. Але цішыня была зманлівая. Аказваецца, гітлераўцы высачылі нас па дарозе і паслалі ў Норкавічы атрад з дваццаці трох паліцаяў. Заданне ў іх было: узяць нас жыўём. Камандаваў здраднікамі нейкі Яцэвіч. Паліцаі бясшумна акружылі хутар, бясшумна знялі нашага вартавога. Яцэвіч з двума прыхваснямі ўварваўся ў сені, адчыніў дзверы ў хату і скамандаваў па-польску: «Рэнцэ до гуры!» Ускочыўшы з ложка, я хацеў выхапіць пісталет, але куля тут жа перабіла мне правую руку. Тады левай рвануў да сябе з кута аўтамат, нацэліў на дзверы і неяк націснуў на спуск. Яцэвіч, хапаючыся за дзверы, асеў на зямлю. Яго ранены дружок кінуўся за печку. Але тут ворага дабіў прыкладам Яўген Будзько. Тады мы дружна выскачылі на вуліцу і, хоць параненыя, адкрылі агонь. Паліцаі разбегліся хто куды. Сяляне перавязалі мяне суровым палатном, і мы паволі вярнуліся на сваю базу.
— З Маркавым, відаць, часта давялося сустракацца?
— Вельмі часта. І ў вайну, і потым. Я пад яго начальствам потым восем год працаваў у Маладзечанскім аблвыканкоме, дзе ён першым намеснікам старшыні быў. Ведаеце, мне давялося па яго заданню тут, у Клюшчанах, Трашчанах, Спондах, калектывізацыю праводзіць. Сказаў мне Маркаў: «Ты прывык слухацца, ты і едзь». У лясах тады многа бандытаў было. Едзеш на падводзе, бачыш: у лесе цыгаркамі зацягваюцца. Прыкінешся мясцовым — белы каўнерык наверх адкладзеш, пра вечарынку голасна гаворыш. А мне ж цяжка па-беларуску гаварыць, я ж родам з Саратаўскай вобласці… Добра. Прыехаў у Клюшчаны. З чаго пачаць? Рашылі пачаць з Кісялёў, дзе найбольш хутароў было. Калі там пойдзе, то і ў вёсках пойдзе. Сабралі актыў, дабраліся да Кісялёў. Стукаем у дзверы — пазачыняны. Тады рашылі інакш. Нанялі музыканта, устроілі вечарынку, усю ноч танцуем. А чуць зара, сабраў сваіх, размеркаваў на хатах і сказаў: «Цяпер бабы павінны выходзіць, каб кароў падаіць, дык вы далікатна так падыдзіце, дайце добрыдзень і запрасіце на сход. Тут ім не будзе куды дзявацца…» Добра! — гэта слова гучыць у вуснах Івана Мікітавіча часта і сакавіта. — Сабраліся на сход адны мужчыны. Дзве гадзіны расказваю пра калгасы. Гавару: вам жа лепей будзе, калі раней уступіце. Пачалі галасаваць. Ніхто не хоча першым падымаць руку «за». Тады пытаюся: а хто проціў? Таксама ніхто. Добра, кажу, тады давайце выбіраць праўленне. Выбралі. «Ну што, — кажу, — жадаю поспеху вашаму калгасу, бывайце!» — «Э, так не пойдзе, — гамоняць, — спачатку мы вас падкінем. Вы ж нас абхітрылі: мы вас у абед чакалі, а вы ў хатах ні свет ні зара заявіліся». Добра. Падкінулі мяне ўверх, знеслі па паўлітэрцы самагонкі. Так і пачаўся першы ў Клюшчанскім сельсавеце калгас. У Масцянах і Лакцянах было ўжо лягчэй. «Маладзец! — пахваліў мяне Маркаў, прыехаўшы сюды. — Трэба, каб усе ў цябе падыходу вучыліся.»
— Вы б пра Маркава ўспаміны напісалі.
— Паступова збіраю матэрыялы. Вось зрабіў артыкул для зборніка «Люди Нарочанского края». Але ўсё нестае часу. Многа сіл музей аднімае. Цяпер мы задумалі паказаць не толькі брыгаду Маркава і не толькі свой раён, але ўвесь Нарачанскі край, усе брыгады, якія тут дзейнічалі. Праз сельсаветы выявілі ўсіх жывых партызан у суседніх раёнах, у тым ліку і ў Швянчонскім. Паслалі ўсім партызанам пісьмы з просьбай прыслаць фота і кароткую біяграфію. Пісалі ад рукі, бо машынкі ў нас няма. Не ўсе адклікнуліся: то сфатаграфавацца не збяруцца, то лічаць нас несур’ёзнай арганізацыяй. Ало кожны дзень прыходзіць да дваццаці пісем. Усё вось тут, у алфавіце зарэгістраваны. Няхай для гісторыкаў партызанскага руху будуць. У музеі праводзім сустрэчы з удзельнікамі вайны, урокі мужнасці. Бацькі заходзяць, вучні суседніх школ. Адзін не справіўся б, вядома. Савет музея дапамагае — Надзя Свірбут, Люда Валуевіч, Валодзя Чарняўскі. Прыемна, што мой энтузіязм стаў іх энтузіязмам. Значыць, недарма жыццё жыву.