На калідоры падпільноўвае мяне выкладчыца беларускай мовы:
— Як адказалі?
— Слабавата, — даверліва паказваю папярэднія падлікі: яна ж павінна быць маёй саюзніцай па выяўленню нейкай і няпоўнай, прыблізнай карціны. — Не ведаюць, што Броўка і Мележ лаўрэаты Ленінскай прэміі.
— А хіба Мележ лаўрэат? Не ведалі мы.
— Далей. Творы Караткевіча не назваў ніхто. Сталіцу Таджыкістана — таксама ніхто. Многія лічаць, што першая сусветная вайна пачалася ў 1812 годзе, а другая — у 1941-м.
— Ці-ка-ва! Ну, вы прабачце мне, я зараз…
За пару хвілін пачынаюць пісаць адказы дваццаць тры вучні дзесятага Б. З вучнямі дзесятага А яны сустрэцца не маглі, бо тыя пайшлі дамоў. Але праводзіць далей «эксперымент» амаль не мае сэнсу. Літаральна ўсе цяпер ведаюць лаўрэатаў, ведаюць Шукшына і Душанбэ. І нават твор Караткевіча… «Каласы цвітуць».
І ўсё ж дзесяты Б, наперакор прагнозам дырэкцыі, спадабаўся больш, чым дзесяты А. Вяскоўцы больш чытаюць і глыбей адчуваюць. Сярод твораў Быкава яны назвалі не толькі «Альпійскую баладу», «Жураўліны крык» і «Трэцюю ракету», але і «Сотнікава», «Дажыць да світання», «Абеліск», «Здраду». Ведалі не толькі пра «Дудку беларускую», але нават пра «Скрыпачку», што не дайшла да нас. Указвалі год, месца і назву першага скарынінскага выдання (тут за «чысціню эксперыменту» магу ручацца, бо ні пра Быкава, ні пра Багушэвіча, ні пра Скарыну на калідоры ўпаміну не было). Сярод любімых фільмаў на першым месцы — «Семнаццаць імгненняў вясны», «А досвіткі тут ціхія», «Рускае поле» («Фантамас» пасаромлены — толькі адно «ачко»). Любімыя музычныя творы — «Танец маленькіх лебедзяў», «Паланез» Агінскага, «Апасіяната», «Дразды», «Садко»…
Ці не прагай духоўнасці абумоўлены і крыху іншы выбар жыццёвага шляху. Толькі сямёра згодны застацца ў роднай вёсцы, астатнія імкнуцца ў горад — інжынерам, урачом, канструктарам, артысткай, токарам, настаўнікам. Ёсць рамантычнае імкненне паехаць на БАМ.
І, на першы погляд, дзіўна: жадаюць жыць у горадзе, ало іх мары пра будучае (ва ўсіх да аднаго!) звязаны з пераменамі якраз у вёсцы! Вучань, які хоча працаваць у горадзе токарам: «У нашай вёсцы пастрояць новую, светлую і многаэтажную школу. Там можа будуць вучыцца мае дзеці». Вучань, які спярша таксама вырашыў жыць у горадзе: «Праз 20 гадоў наша вёска ператворыцца ў гарадскі пасёлак. Прафесія мая будзе звязана з музыкай. Праз 20 год я буду працаваць у сваёй вёсцы. Ручная праца заменіцца машыннай». Марыя Дуброўская, якая надпісала свой адказ і якая хоча стаць артысткай у Мінску: «Скончу школу, пакіну сваю вёску Вялікія Свіранкі, дзе я вырасла, а праз 20 год я яе не пазнаю. Замест размытай дажджамі вуліцы будзе пралягаць шырокая асфальтаваная дарога. Супраць кожнага дома будуць цвісці ружы, так як цвіце маладосць… Замест старога клуба будзе вялікі, з чытальнай залай. Прыйдзеш з работы, а табе, калі ласка, можна адпачыць». Вучаніца, якая адказала амаль на ўсе пытанні анкеты: «Беларускую мову я хачу выкладаць у роднай вёсцы, якая, вядома, зменіцца за гэты срок. На месцы цяперашняй пустэльні можа вырасце невялікі завод ці фабрыка… Працавітасць, павага да другіх, узаемадапамога стануць галоўнымі рысамі кожнага чалавека».
І яшчэ адна адметнасць у параўнанні з «местачкоўцамі». Тут большае разуменне ўзаемасувязі часоў і пакаленняў. Таго, што «наша «сённяшняе» існуе за кошт працы нашых продкаў». Вучаніца, што хоча быць у горадзе настаўніцай, піша: «І на адным з урокаў гісторыі я расказала б сваім вучням пра дзевятую пяцігодку… Гады дзевятай пяцігодкі ўвойдуць у гісторыю, як гады вялікіх адкрыццяў і здзяйсненняў». «І праз 20 год будзе шапацець пад маім акном рабіна, якую я пасадзіла цяпер».
З такой моладдзю Астравеччына можа крочыць у будучыню! Няхай яна не ўсё тое ведае, што ёй належыць, што ведаюць яе аднагодкі ў горадзе (розныя ўмовы ўсё ж!). Але ў яе ёсць галоўнае — імкненне да прыгожага змястоўнага жыцця. Прыгожага — не ў тым сэнсе, як яго разумеюць аматары дзікіх завыванняў. Не пустое сузіранне на плоціку, а праца, радасць пазнання. Па ўсяму відаць, «транзістарны стыль жыцця», які захапіў частку юных астраўчан, сярод такой моладзі, як вучні дзесятага Б, не пусціў і не можа пусціць глыбейшых карэнняў. Проста тут мацнейшая сувязь з зямлёй, з прыродай, з працай. І таму — большыя перспектывы ў вялікае жыццё.