Перспектывы… Цяпер яны пераважна залежаць ад самой жа моладзі: старайся, вучыся, працуй — і здзейсняцца ўсе мары. А раней… Тут мне ўспомнілася заметка, апублікаваная ў астравецкай раённай газеце 17 верасня 1946 года. Селянін з вёскі Падваранцы, што каля Міхалішак, Віктар Адамавіч Багдановіч пісаў, што да вызвалення яго старэйшую дачку Яніну ніяк не хацелі прыняць у віленскую гімназію, бо на дзесяць душ сям’і прыпадалі ўсяго чатыры гектары зямлі. Здольная дзяўчына мусіла пайсці ў швачкі. Затое малодшыя дзеці, Уладзімір, Часлаў, Алена, Соф’я, Юзэфа, цяпер, радаваўся селянін, усе вучацца: хто ў Міхалішскай школе, а хто ў фінансавым тэхнікуме ці педвучылішчы… Цікава было б даведацца пра далейшы лёс гэтай сям’і.
— Віктар Адамавіч Багдановіч вам часам не сваяк? — пытаюся ў настаўніцы Валянціны Канстанцінаўны Багдановіч, якая калісьці ў нас, у Астравецкай школе, выкладала нямецкую мову.
— Чаму ж не, — смяецца яна. — Гэта мой свекар. А Уладзімір, пра якога ён тады пісаў, — мой муж, як вы ведаеце, таксама настаўнік Міхалішскай школы. Часлаў цяпер кіруе ў калгасе ўчасткам. А колькі настаўнікаў, журналістаў, аграномаў, медыкаў у нашай сям’і — пальцаў пералічыць не хопіць. Падумаць толькі, якую кар’еру зрабіла наша сям’я за нейкіх там трыццаць год, на памяці аднаго пакалення: дзед больш самавукам быў, а ўнукі ўсур’ёз пра аспірантуру задумваюцца. Ды што гэта я вас марыную ў школе. Хадземце да нас на абед.
За сталом, сервіраваным з гарадской вытанчанасцю, акрамя гаспадароў па-суседску сядзеў яшчэ адзін чалавек. Чыста паголены і дагледжаны твар, акуратна прычасаныя валасы, моднага колеру нейлонавая кашуля, чыстая, сакавітая мова. «Відаць, таксама хтосьці з педагогаў, — мільганула спачатку думка. — Толькі адкуль мне помніцца ягонае прозвішча: Раўдановіч Леанід Тамашавіч. Здаецца, гэта вучні, пішучы пра сваю будычыню, пра тое, з каго б яны хацелі ўзяць прыклад у жыцці, двойчы ці тройчы назвалі яго, сельскага механізатара. І яшчэ калгаснага агранома, Зою Георгіеўну Шыловіч». Каб не трапіць у няёмкае становішча, на ўсякі выпадак задаю нейтральнае пытанне:
— Ну, як у калгасе арэцца зябліва?
— Нядрэнна. Сёння гектараў з шэсць заараў. Толькі вот дажджы пачаліся. На нізаўі гразка стала.
— І работа ўвесь час брудная… Вы не шкадуеце, што назаўсёды звязаліся з трактарам?
— Ніколечкі! Калі дзень не пайду на работу, то, наадварот, хворым пачуваюся.
Расказвае Леанід Тамашавіч Раўдановіч:
— Вы хочаце ведаць, калі і як я трактарыстам стаў? Душой — то яшчэ ў маленстве, калі першы раз трактар пабачыў. Прыйшоў ён у нашы Раўданішкі агромністы, жалезны, нібы з казкі. Мяне ўсё карціла дазнацца, як ён гэта ўнутры ўстроены, што без каня арэ. Пачаў драўляныя трактары і машыны майстраваць. Дома цяжкавата было, бо рана мы засталіся без бацькі. Таму пасля шасці класаў мусіў думаць пра хлеб для сям’і, пра заробкі. Прыйшла ахвота паступіць на курсы трактарыстаў. У 1959 годзе вярнуўся ў Міхалішкі. Пачаў рабіць. Спярша не ўсё ўдавалася. Вопыту неставала. Болей васьмі цэнтнераў збожжа з гектара мы тады не збіралі.
А тут у калгас новая аграномка прыехала, Зоя Георгіеўна Шыловіч. Са Случчыны яна, але скора да Міхалішак прывыкла. Усіх сваімі песнямі падкупіла. Скора за мясцовага хлопца-шафёра замуж пайшла. Прымусіла яго падвучыцца. І нас усіх вучыла. Гэта ад яе ў трактарыстаў пайшла завядзёнка сельскагаспадарчыя кнігі чытаць, часопісы выпісваць. І любві нас да зямлі, да работы вучыла. Ніяк не магу забыць, як яна плакала над выпаленымі сонцам пасевамі. Вы думаеце людзі так раней сваю зямлю любілі, як мы цяпер калгасную? Яна іх у ярме трымала, яны яе потам палівалі. Паспрабуй, узары канём няхай і вузкія гоні! А цяпер ніва шырокая, роўная, добра дагледжаная, то і радуецца вока, калі глядзіш на яе.
Сказаць па праўдзе, то ўраджай шмат у чым ад нас, механізатараў, залежыць — як узаром, пасеем, збяром. У жніво я на камбайн перасядаю, на «Колас». Складаная тэхніка, але слухаецца добра. Збожжа не будзе чакаць. За дзень да сарака шасці тон намалачваю. Цяпер тут, у калгасе імя Кірава, да трыццаці цэнтнераў з гектара збіраем. А ўпэўнены, што і па шэсцьдзесят будзе. Калі захоўваць усю агратэхніку, севазвароты не парушаць, як каму ўздумаецца. А цяпер зноў на трактар вярнуўся. Бывае, па дзесяць гадзін з кабіны не вылажу. З напарнікам, з Францам Бернюкевічам, у год да шасцісот гектараў выганяем. Можа, калі ён і абгоніць мяне. Усё, што ведаю, стараюся яму перадаць. Каб машыну па гуку мог распазнаць і зразумець. Цяпер я першае месца заняў на раённых спаборніцтвах, другое — на абласных, а можа, калі ён зойме. Вучу яго, каб машыну паважаў, каб у полі пад дажджом не пакідаў. Бо колькі ў нас яшчэ той тэхнікі ржавее.