Пакуль Лёднік штось тлумачыў Карусю, Меланхолія артыстычна паведаміла сяржанту, што адбываецца кранальная сустрэча раз’яднаных родзічаў: пан доктар Айсман з далёкай Літвы ёсць родным дзядзечкам маладога інжынера Карла Рофбы.
— А я ягоны братка, стрый! Разам раслі, ваша мосць! Шукалі мы паўсюль, шукалі Карла нашага, які знік самым прыкрым чынам, i вось нечакана як знайшлі!
Сяржант нахмурыўся і нагадаў, што Карл Рофба ёсць шараговым імператарскай арміі і падпарадкоўваецца строгай дысцыпліне, нягледзячы на візіт родзічаў.
— Толькі з літасці пана ротмістра маеце гадзіну на спатканне... А не, дзве гадзіны, — паправіўся сяржант, якому Вырвіч хуценька сунуў пару дукатаў.
Калі сяржант, весела насвістваючы, сышоў, да пана інжынера і ягоных гасцей пасунулася некалькі рослых грэнадзёраў, якія дагэтуль толькі лена назіралі збоку за падзеямі. Адзін трымаў за рэмень сабаку. Ого, як ахоўваюць хлапца!
— Дарэмна вы сюды з’явіліся! — пазмрачнеў Карусь. — Ну чаму адразу за паннай не паехалі? Мяне ўсё адно адсюль не дастанеце... — Азірнуўся на ахову, уздыхнуў. — Добра, трэба перагаварыць. — Павярнуўся да аднаго з грэнадзёраў: — Я пайду палуднаваць у свой пакой, мае госці — са мной. Няхай прынясуць ежу яшчэ для трох чалавек.
Да здзіўлення маршалка, пана інжынера паслухаліся, хаця ён і быў у ланцугах. Зрэшты, нічога дзіўнага — пакой аказаўся ў адной з узведзеных вежаў і ахоўваўся не горш за турэмную камеру. Ды і нагадваў камеру, толькі вялізную: маленькія акенцы пад столлю — не праціснешся, ды яшчэ забраныя кратамі, — каменныя сцены, жалезныя дзверы з засаўкамі...
Калі Каруся завялі ў пакой, ланцугі з ягоных ног былі знятыя. Няма куды збягаць. Сцены толькі што зладаваныя, голая цэгла цэментам заляпаная, а мэбля дыхтоўная, арыстакратычная, але старая, паламаная. Ложак з недарэчнымі драўлянымі калонамі, на якіх калісьці, відаць, грувасціўся аксамітны балдахін — блышыны прытулак. А замест пярыны ды гары шаўковых падушак — працёртая жаўнерская ваўняная коўдра на голых дошках. Залацісты кілім на каменнай падлозе мо калісьці быў прыдатны і для прынцэсіных ножак, а цяпер так выцерты і паедзены моллю, што не адгадаеш, якіх быў колераў. У куце — камін, аблямаваны да палавіны белай кафляй з сінімі караблямі. Астатняя кафля складзеная ў скрыні ля сцяны.
Увогуле ж, прасторны пакой нагадваў сумесь лабараторыі і кабінета. Некалькі сталоў ад розных набораў мэблі заваленыя паперамі — планы, схемы, мапы, разлікі... Прылады для вымярэння, макеты вайсковых збудаванняў... Дарагі прыбор для пісьма, з мілымі бронзавымі сабачкамі, што прыселі на малахітавай падстаўцы, а побач — грубы гліняны кубак з адбітым краем. На паліцах — кнігі на розных мовах. Вырвіч узяў са стала пашарпаны том, які аброс закладкамі: падручнік па латыні!
— Калі ўдасца адсюль выйсці, іспыты за ўвесь універсітэцкі курс здам лёгка, — прабурчаў Карусь. — Наверсе яшчэ лабараторыя... Гер Кемпелен загадаў не абмяжоўваць мяне ў навуковых даследаваннях.
Зноў бразнулі засовы. Каржакаваты дзяншчык ледзь трымаў паднос, застаўлены стравамі, простымі, але ўежнымі.
Толькі калі дзверы зноў былі зачыненыя і з’явілася надзея, што ў бліжэйшую гадзіну ніхто сюды не ўваліцца, Карусь уздыхнуў з палёгкай, плечы зрабіліся не такія каменныя, і як бразнецца на калені перад Лёднікам, апусціўшы галаву.
— Даруйце, пан Баўтрамей, не ўбярог я панну...
Доктар, зразумела, былога слугу з падлогі падняў, на крэсла ўсадзіў, сам усеўся на суседняе, а Вырвічу і Меланхоліі засталася абабітая выцертым шоўкам казетка з будуара невядома якой фрау ці фройляйн. Самы час быў для споведзі.
Карусь сапраўды пільна сачыў за лёсам любай панначкі, але, ясная рэч, не ўмешваўся... Куды нядаўняму рабу лезці ў сям’ю гаспадыні... Вучыўся ён старанна, каб апраўдаць затраты свайго добрага гаспадара пана Лёдніка. Поспехі рабіў — асабліва ў навуках дакладных i натуральных. Але, як толькі ўдавалася, прыязджаў з Вены ў Бадэн. Цешыўся здаля, як прыгожа Сафійка ў новых уборах выглядае, у багатай карэце.
Ваявода супрасльскі пан Валенты Жылка на юную жонку, здаецца, надыхацца не мог. Хаця пляткарылі месцічы — як жа не абгаварыць маладую пару? — часам засмучоны пан быў праз капрызы красунькі. Якія — можна было здагадацца з рэдкіх лістоў, што Сафійка Карусю, аказваецца, усё-ткі дасылала. Скардзілася: вось цемрашалы, не даюць дома лабараторыю зладзіць, свякроўка, Ганна з Макавецкіх, змушае больш гаспадаркай займацца, а не кніжкі чытаць ды смярдзючыя рэчывы ў колбах змешваць. Валентага вучоная пані ледзь угаварыла ў Вену пад’ехаць, на адкрытую лекцыю ва ўніверсітэцкім анатамічным тэатры, куды дам таксама пускалі. Здаецца, падбіла была мужа і зладзіць шпіталь для бедных, дзе яна стaне практыкаваць, але Валенты, свякроўю адгавораны, марудзіў...