Палкоўнік горача прамаўляў пра неабходнасць скарыстаць шанец і ўсім адправіцца ў Новы Свет. Тут жа ні палякі, ні расейцы беларусам у бліжэйшы час вольна жыць не дадуць. Лёднік цверда стаяў на адным — толькі на сваёй зямлі можна здзейсніцца беларусам. Hi ў якога добрага дзядзьку, што возьме ды падорыць ім дзяржаву, доктар справядліва не верыў.
— Мы збудуем там новы Полацак! — гарачыўся Алесь.
— А гэты, прашчураў, на каго пакінем? — змрочна гасіў сынаў запал доктар. — І не забывай, што i тая зямля камусь належыць. Напачатку што, індыянскія плямёны будзем вынішчаць? Ліцвінаў выкарыстаюць, каб зачысцілі тэрыторыю? А потым — ты сапраўды верыш, што купачка беларусаў не рашчыніцца ў чужой вялізнай дзяржаве, падобна да цукру ў кіпні?
— Расейцы Сібір скараюць, не глядзяць на карэнныя народнасці — i вунь як умацаваліся! Калі на тутэйшай зямлі беларусы ўвойдуць у сілу, ім таксама свая заакіянская калонія прыдасца! У нас жа там i золата знайшлі, i дыяменты здабываюць... А мы будзем сачыць, каб захаваць сябе на новым месцы.
Вочы Гальшкі Лёднікавай здаваліся то светла-серабрыстымі, як рыбіна луска, то бяздонна-цёмнымі.
— Васпан будзе захоўваць ліцвінскую адметнасць з дапамогаю магнатаў, якія ў іншым асяродку або вызнаюць сябе як шчырыя палякі, або лезуць у расійскія царадворцы? Дарэчы, Стась Панятоўскі таксама сябе у пэўных кампаніях ліцвінам называе — маўляў, народжаны ды хрышчаны ў Воўчыне ды ў рыцарскім стане стольнікам літоўскім быў. Што ж вы яго не запросіце? На дармовае золата i дыяменты і ён паквапіцца...
Меланхолія круціла ў руках срэбны сталовы нож — яго лязо было скругленым, але Пранціш не сумняваўся, што Чума зможа ткнуць яго каму ў горла.
— Мне паведамілі, што ўрад канфедэрацыі прыняў рашэнне — кожны штат можа мець сваю канстытуцыю! — не здаваўся дактаровіч.
Але і Галену Прыўкрасную... дакладней Небяспечную, не так лёгка было суняць:
— А ўплывовыя асобы, якіх вы спакушаеце, Аляксандр, фінансаваць новую Літву, усе гэтыя князькі, якія зубы абламалі аб чужыя скіпетры, ведаюць, што ў незалежнай Амерыцы створаць рэспубліканскую сістэму і ім не свеціць ні каралеўская карона, ні вялікакняская? Васпан упэўнены, што не станецца ваша ўмоўная калонія часткай вялікай краіны, з адным статутам?
Вырвіч уздыхнуў: словы Меланхоліі канчаткова разбурылі ягоную мару пра Вырвічаўск, і нават Франтаспаль. Звычайнае шалберства — скарыстацца надзеяй зняволенага народа, выцягнуць з яго лепшых людзей ды грошы. А здзейсняць усё шчырыя ідэалісты накшталт Аляксандра Лёдніка.
Але буру, якая нараджалася ў сямейнай затоцы, удалося заесці грыбной поліўкаю і карчомнымі шалтаносамі. А Вырвіч нават слабенькае мадэры глыкнуў — мусіць, Хвэлька для сябе ў буфеце прыхаваў.
Назаўтра Пранціш прачнуўся на самым золку ад лязгату-грукату, схапіўся за шаблю, пабег глядзець, што ўчынілася — а гэта мілыя сужэнцы Лёднікі сабе трэнінг па фехтаванні ўчынілі ў спецыяльна адведзеным пакоі, які, на жаль, аказаўся за сценкай Пранцішавай спачывальні. Халерныя фехтмайстры адпрацоўвалі фінты з эспадронамі. Бутрым трохі прысаромлена патлумачыў, што Гальшку змусіў — не хацела агаляць лязо ў гэтым доме, але доктар вырашыў, што павінен паляпшаць сваю баявую форму.
Пранціш, пазяхаючы, буркатнуў няўхвальнае пра няздзейсненых мніхаў і пайшоў дасыпаць, вушы воскам заткнуўшы.
Вось жа, раней доктар у такіх выпадках ці Вырвіча прасіў пафехтаваць з ім, ці сына.
Усіх прэтэндэнтаў на заакіянскую Літву, натуральна, разам не збіралі — магнаты папрысылалі прадстаўнікоў. Алесь не ўсё расказваў — хто яшчэ з ім прыехаў, з кім сустракаюцца. Лёднік і не распытваў, сказаў толькі, што ў гэтую справу сам не палезе, але й перашкаджаць не стане. Вырвіч таксама не стаў кляшчом уплішчвацца ў чужую таямніцу, як зрабіў бы ў маладосці. Прадчуванне было паганенькае. Золата і дыяменты чужой зямлі ды які-небудзь гучны тытул уладара ліцвінскага Эльдарада — ёсць дзеля чаго грызціся. Пане Каханку вунь быў нават з князёўнай Тараканавай звязаўся, авантурысткаю, што выдавала сябе за спадчынніцу расійскага прастолу. Таксама грошы ў яе пражэкты ўвальваў, да турэцкага султана папёр — у змову таго ўцягваць.
Да таго ж у пана Вырвіча сваіх справаў вышэй за макаўку.
Паколькі ўсе жывыя, Сафійка ў бяспецы — сядзіць у Караблях пад аховай Каруся і Сцяцко, час і Пранцішу дахаты. У кастрычніку сеймік у павеце. Як жа без маршалка? Неспакойна, як там старэйшы Яначка ў Менскай школцы, былым калегіуме. Пранціш там у свой час намучыўся... Ці здаровыя малодшыя, Паўлючок з Касечкай? I па Дамініцы зусім засумаваў. Ды не трэба забывацца, што пан Вырвіч яшчэ і гаспадар зямлі сваёй. I ці ўдала ўраджай прыбралі? Ці хопіць сялянам прыпасаў на зіму? У разнастайных прыземленых развагах пііт Пранціш патроху дайшоў да Дамініканскай.