— I што, гэта падстава не пускаць да сябе жонку i дачку? Умарыць сябе вырашыў?
Вочы Чорнага Доктара сярдзіта зыркнулі.
— Не варта ім бачыць мяне... такім...
— Няхай лепей пераймаюцца ды плачуць, пакуль ты зусім не загнешся ды хату не засмуродзіш? — Пранціша пачала злаваць зацятасць полацкага алхіміка. — Хіба мала ты пацыентаў на ногі паставіў? Паставіш i сябе... Рана ці позна.
У адной з колбаў булькатнула штосьці мутнае ў такт з горкім смяшком Лёдніка.
— А пакуль тое «рана ці позна», маёй рэпутацыі як доктара прыйдзе канец. Хто захоча лячыцца ў калекі?
Вырвіч злосна пхнуў наском бота падазроную пустую бутэлечку з зялёнага шкла, тая адляцела да пісьмовага стала i стукнулася аб ножку ў выглядзе львінай лапы.
— Дык усё ад ганарыстасці? Спірытусам навуковую канфузію запіваеш?
Лёднік памкнуўся зноў сказаць штосьці з’едлівае, але Пранціш не даў.
— Слухаць не хачу. Зараз паклічам Саламею і Сафійку, ты памыешся, пераапранешся, працверазееш, паясі, а то, даруй божа, не прафесар, а апівок карчомны... А потым распавяду, навошта прыехаў. Ты ж сам заўсёды мяне вучыў, што лепшы сродак ад уласнага адчаю — заняцца вырашэннем чужых праблем. Вось і зоймешся...
Мяркуючы па тым, што Чорны Доктар перахрысціўся, вінавата замармытаў малітвы і пачаў зашпіляць гузікі і распростваць скамечаныя манжэты кашулі, падкаморы свайго былога прафесара перамог.
— Пані Саламея, ваш сужэнец пачціва і нецярпліва чакае на вас!
Раздзел першы
ЯК ВЫРВІЧ ДОКТАРА Ў ГАРОДНЮ ПАВЁЗ
Калі ружу спаліць, у кожнай крупачцы солі, вылучанай з попелу, будуць утрымлівацца ўсе рэчывы царыцы кветак... I калі тую соль у герметычнай колбе патрымаць над агнём — элементы вызваляцца і метадам сімпатыі з’яднаюцца ў ружу...
Прынамсі, так сцвярджаў камергер ангельскага караля Карла I сэр Дыгбі, якому французскі доктар Кверцэтан распавёў, што бачыў эксперымент аднаго польскага алхіміка, а гэта, як вы разумееце, дужа надзейнае сведчанне.
Вось толькі ў выніку атрымліваецца не сапраўдная кветка — а толькі фантом. Неспрыяльны павеў ветрыку — і адноўленая з попелу ружа развейваецца як лёгкі дымок.
Пранціш глядзеў на людзей, якія сядзелі за накрытым сталом у доме, што калісьці належаў полацкаму кнігару Рэнічу, бацьку пані Саламеі Лёднік, і яму здавалася, што ён бачыць фантомы...
Пані Саламея... Стамлёная, з незнаёмымі складкамі ў куточках дасканалых вуснаў — а калісьці яе князь Геранім Радзівіл выдаваў за Сільфіду, злоўленага ім духа паветра... I ніхто не сумняваўся, бо пры поглядзе на панну Саламею Рэніч думалася: не можа гэткая прыгажосць быць грубага зямнога паходжання!
Лёднік... Геніяльны Чорны Доктар, вынаходнік, непераможны фехтавальшчык, які ўмеў скакаць па сценах i рухаць поглядам предметы, стаў чэмпіёнам лонданскага байцоўскага клуба і затрымаў цэлы атрад жаўнераў, якія прыйшлі арыштоўваць студэнтаў Віленскай акадэміі...
Сядзіць на чале стала, працверазелы, наголены, апрануты ў бялюткую кашулю і чорны камзол, чорна-сівыя валасы акуратна сцягнутыя стужкай на патыліцы... Але твар такі худы і змрочны, быццам у валацугі беспрытульнага... I да стала прысунуты кіёчак...
Вырвіч і сам сабе падаваўся фантомам таго былога шкаляра, студыёзуса ды драгуна, які лазіў у вокны да дзевак, распяваў у карчомках ды пераплываў у бочцы Вяллю...
Пранціш кінуў зайздрослівы погляд на Бутрыма, які ўсё такі ж худы ды жылісты, як і дваццаць год таму. Цішком пагладзіў сябе па жываце: хоць шляхецкае майстэрства фехтавання ды палявання не давала ператварыцца ў цэбар, але старую сваю скураную дзягу Вырвіч ужо на тую самую даўжыню не зацягнуў бы... Не, не растаўсцеў, па-ранейшаму ладны — але... памужнеў. А што ж — самавіты шляхцюк, дзетны бацька — двое сыночкаў, Яначка ды Паўлючок.
Хвэлька, прыслужнік... Зусім атлусцеў, аблысеў, толькі над вушамі сівыя выспачкі валасоў. Нос як сліва — відаць, пакуль строгі гаспадар сабой заняты, дарваўся да вінца, нягледзячы на хворую пячонку... I буркоча, буркоча сабе пад нос вечныя скаргі, як несупакоеная здань...
Адна Сафійка — стварэнне дакладна з гэтага часу, знітаванае з прасторай не ўспамінамі, а надзеямі, не стомай, а прагай жыцця.
— Даруй, Госпадзе... Распуста ўсё і рэзрух духоўны. За адным сталом з бабамі сядзець. Стодаў размаляваных панавешалі...
Пранціш ажно заперхаўся. Ён ужо быў прыкмеціў новага слугу, які амаль не паказваў нос з варыўні. Хлопец гадоў шаснаццаці, яшчэ па-падлеткаваму нязграбны, але ўжо з ладнымі плячыма, бялявы, з густымі бровамі, а выгляд — нібыта толькі што пабудзілі. Малец увесь час упэўнена мармытаў нейкія жудасныя прароцтвы.