І Пранціш пачынаў патроху ненавідзець зніклую Праксэду — гэта ж трэба было прымудрыцца перасварыць дружнае сямейства Лёднікаў! Таму што Алесь адмоўчваўся і адварочваўся ад бацькі. А Саламея, калі апынуліся з Пранцішам сам-насам ля ашмянскага палаца, пад вечаровым небам, і горка пах палын, і лісты не хацелі паміраць і злятаць, выдыхнула:
— Ну вось скажы, пан Вырвіч, калі ніхто не вінаваты, чаму ўсім нам так кепска?
І махнула тонкай рукой, не патрабуючы адказу.
— Ты ведаеш, што Бутрым вадзіў яе на лекцыі? І ў калегіюм у Гародні. І з сабой браў у Віленскую акадэмію і ў Кракаўскі ўніверсітэт. У мужчынскім адзенні. Тое, што ніколі не дазваляў мне. Хоць у юнацтве я сама пару разоў на падобнае ў Полацку наважылася, так ведаў хацелася. І сам жа Бутрым паўтарае: «Гасподзь дае мазгі не па спадніцах ці нагавіцах, не па кармазіну ці радну, а па чалавеку». А за мяне ён, бачыш, баіцца. Абараняе.
— Што ж, у яго ёсць прычыны, — мякка прагаварыў Вырвіч, са скрухай заўважаючы ля гожых сініх вачэй колішняй Сільфіды дробныя зморшчынкі і застарэлы цень. — Апошні раз, калі цябе абвінавацілі ў вядзьмарстве, Бутрыму ледзь удалося выратаваць. І свае адкрыцці пра шлем Альбукасіса тады аддаў за сведчанне прадажнага калегі, і з пудовым мячом, які ледзь падымаў, супраць волата Ватмана выйшаў.
Саламея правяла рукой па абліччы, усё яшчэ гожым, велічным, удыхнула водар восеньскага палыну:
— Я ведаю, што ён і цяпер за мяне гатовы на ўсё. Абараняе. Так. А вось асістэнтку сваю не бярог. Разам такія эксперыменты ўчынялі, да якіх мяне і блізка не дапушчаў. Два разы даводзілася абаіх з лабараторыі выцягваць пасля выбухаў, калі ад дыму смярдзючага ледзь не патруціліся. Абое толькі смяяліся.
Голас палачанкі дрыжэў.
— Яна ж настолькі маладзей за мяне, Пранціш. І высакародная кроў. Гэта не выдумкі — гэта выхаванне з пялюшак. Пастава, манера кланяцца, ды нават брацца за кубак. То пазірае вінавата, а часам як блісне вачыма. Цішэй, не перабівай, гэта я ад крыўды ды зайздрасці. І яшчэ…
Саламея прыкусіла вусны з дасканалым абрысам — колькі мужчын калісьці гатовыя былі біцца хоць бы і з цмокам, каб не крывіліся горка гэтыя вусны!
— Яны вельмі падобныя. — голас гучаў глуха. — Бутрым з Праксэдай. Не, не знешне. Але каб Лёднік нарадзіўся жанчынай — якраз такой. Ганарыстыя, зацятыя, апантаныя… Толькі яна больш стрыманая. Бутрым, калі да жывога дастала, выбухае, як салетра пры перагрэве. А Праксэда толькі маўчыць ды пагарджае. Думаю, ёй давялося шмат цярпець у жыцці. І так, мне яе шкада. Але як жа мне часам хацелася, каб яна знікла. Асабліва калі на яе пальцы ўлетку з’явіўся срэбны пярсцёнак. Як ніхто не бачыць, яна да яго вуснамі дакранаецца, і на Бутрыма паглядае. Відаць, падарунак. Як я яе ў тыя моманты ненавідзела. І вось, збылося. Праўду кажуць — нядобрыя думкі, як забытая дома свечка. Вярнуўся — адны вугалі.
Пранціш адмахнуўся ад камара, худога і нахабнага, як мытар:
— Ты ж яе з дому ў каршэнь не гнала.
— Але менавіта я намовіла Бутрыма, каб сказаў Праксэдзе ў Вільню пераязджаць, — Саламея апусціла галаву, прыкрытую маленькім ваўняным капелюшом з вітым срэбным шнурам, які пабліскваў у прыцемку. — Апошнім часам мы з паннай амаль не размаўлялі. Яна з Сафійкай куды болей шчырая была, чым са мной. Ды яшчэ хадзіла да нейкай сяброўкі ці сваячкі. Вярталася ўзнёслая і заплаканая. Думаю, знайшла каму перайманні свае выказаць — жанчынам гэта часам проста неабходна.
— Можа, тая сваячка і дапамагла ён знікнуць! — усхвалявана зазначыў Вырвіч. — Гэх, каб нам не за нейкай рэліквіяй перціся…
Саламея шчыльней захінулася ў плашч.
— «Рэліквія». І зноў Бутрым дазваляе сябе выкарыстаць. Абрыдзелі ўсе гэтыя палітычныя гульні. Наш маёнтак Караблі праезджыя расейскія стральцы разрабавалі. Святара ў сажалку кінулі, добра, там вады па пояс. Бацюшка крычыць: «Праваслаўны я, брацці!» А яны: «Какой ты православный, поляк ты!» А новыя канфедэраты, патрыёты Рэчы Паспалітай, калі перамогуць, зноў за дысідэнтаў возьмуцца. І бацюшку нашага зноў пагоняць. І так былі прынялі закон, каб за пераход з каталіцкай веры смерцю караць. Дзе мы ўсе тады апынемся?
Пранціш толькі ўздыхнуў. Вечна ліцвін паміж чужых жорнаў.
— Выкруцімся, выслізнем. Баўтрамей мяжы не пяройдзе.
Тонкая рука Саламеі, што прытрымлівала край плашча, ледзь заўважна дрыжэла.
— А дзе тая мяжа, пан Вырвіч? Я ведаю, Бутрыму здаралася за гэтыя гады быць з іншымі жанчынамі.
Пранціш з няёмкасцю хэкнуў, але жанчына працягвала «слізкую» размову.