Працэдуру варыяляцыі герцаг ператварыў у таямнічы рытуал. Можна ўявіць, як уражваліся простыя месцічы. Зацягнутае чорным аксамітам памяшканне, свечы ў высокіх кандэлябрах, срэбныя загадкавыя знакі на сценах. На пастаменце — велізарны металёвы пацук, у пашчу якога належала сунуць аголеную па локаць руку.
Што Алесь, не вагаючыся, і зрабіў.
Збялелы Бутрым вырваўся нарэшце з кола жаўнераў, падбег, схіліўся над рукой сына. На перадплеччы чырванелі дзве кроплі крыві. Як ад укусу.
— Ды не перажывай, тата, ты ж сам падобнае перанёс. І дзядзька Вырвіч. І многія ў горадзе.
У Бутрыма трэсліся рукі. Ён выпрастаўся і зірнуў у вочы герцагу.
— Калі мой сын памрэ, я вас разам з вашымі пацукамі ў пекла выпраўлю.
Герцаг і Рыфэншталь шчыра весяліліся. Інжынер нават дазволіў сабе выказацца:
— Вось і высветлілася ваша сапраўдная адданасць навуцы, гер доктар. Вы, аказваецца, забабонны і баязлівы тыпус.
А на Алеся фон Рутгер цяпер паглядаў бадай што замілавана:
— Віншую, хлопчык, ты цяпер далучыўся да нас. Упэўнены, што табе ўдасца годна перанесці выпрабаванне.
Аляксандр, на рукі якога зноў ускараскаўся пацук, пакланіўся:
— Дзякую за давер, ваша светласць. Адзіная просьба: ці нельга па дарозе да нашай лякарні зноў пабачыць вашых цудоўных звяркоў? Мяне гэта вельмі падтрымала б.
Пацучыны Кароль нават узрадваўся:
— Вось бачыш, хлопчык, цябе ўжо цягне да тваіх будучых падданых!
Ім нават зброю вярнулі. Быццам былі ўжо сваімі, і ніколі не выберуцца з клятага гарадка.
Пранціш без асаблівага задавальнення зноў апынуўся ў пацучарні. Смурод, віскат, чырвоныя вочы. Алесь, на чыім плячы паважна сядзеў пацук, як у якогась вандроўнага факіра — папугай, вельмі ўпэўнена ішоў між бясконцымі шэрагамі клетак і пра нешта ціха перагаворваўся з паскуднымі стварэннямі. Пацукі вілялі голымі, як абваранымі, хвастамі, не раўнуючы сабакі перад гаспадаром, і гэтак жа аддана спрабавалі бегчы за хлопцам, наколькі дазвалялі клеткі. А тыя клеткі рабіліся ўсё даўжэйшымі, у іх унутры з’яўляліся нейкія збудаванні, быццам ад сціплых хацін сялянаў перайшлі да дамоў мешчукоў, а тады да шляхецкіх сядзібаў.
— Тата, дзядзька Пранціш, не дайце ім мне перашкодзіць. — раптам ціха прагаварыў Алесь і рэзка выбіў клямку на апошняй з клетак, самай вялікай, у якой былі нагрувашчаныя драўляныя загародкі. Лёднік і Вырвіч, як спрактыкаваныя воі, не пачалі задаваць пытанняў і вагацца, а проста агалілі шаблі. Герцаг, які са свайго крэсла здалёк сачыў за перасоўваннямі магчымага вучня, крычаў нешта запытальна-сярдзітае.
І тут Аляксандр вылез з клеткі. З некаторай цяжкасцю.
Таму што на руках у яго сядзела...
Пранціш не мог падабраць вызначэнняў для гэтай пачвары.
Велічынёй з парсюка.
Кароткая сівая поўсць, з-пад якой прасвечваецца ружовая скура.
Цела ўсё ў складках тлушчу.
Пыса. Больш пляскатая, чым пацучыная, нібыта хтось даў у доўгі нос, і ён задраўся, сабраўся складкамі.
Вочы. Таксама большыя, чым у пацука, і не чырвоныя, а нейкія малочна-блакітныя, мутныя.
— Прыгажуня мая. Ты проста цуд. Ніколі такога хараства не бачыў.
Алесь прыгаворваў гэта на вушка пачвары, якая выглядала цалкам задаво-
ленай, і кончык яе носу час ад часу варушыўся, бы ў састарэлай паненкі, што нюхае падораную кавалерам нібыта парыжскую парфуму.
Калі княскія прыслугачы пабачылі на руках госця пачвару, знямелі, збялелі і пачалі чамусь адступаць. І пацукі замёрлі.
— Што... што гэта? — не вытрымаў Вырвіч.
— Гэта пацучыная каралева, — спакойна, але трохі задыхліва патлумачыў малодшы Лёднік, трохі расстаўляючы ногі, каб не ляснуцца са сваёй прыгажуняй. — У пацукоў, як у пчолаў, ёсць каралева. Я так і думаў, што яе трымаюць дзесь тут. А цяпер. адчыняйце ўсе клеткі. Хутчэй!
Клямкі адна за адной зляталі. Пацукі выбягалі і затаплялі калідор. І ландскнехты, і прыслуга адступалі перад гэтай арміяй, бо нават непасвечанаму было ясна: у яе новы кароль. Той, хто трымае на руках каралеву. Хоць бы яе ў начных жахах не бачыць, барані, Госпадзе.
Герцаг нешта заверашчаў, падобна, падзываючы сваіх здрадлівых гадаванцаў. І тыя закруціліся, замітусіліся, разгублена пазіраючы то на новага гаспадара, то на старога. Алесь перарывіста прамовіў:
— Герцаг перашкаджае. Я не ведаю, як імі ўсімі кіраваць. Я ніколі такога не рабіў.