Ошол тартуу ичинде,
Буту көзү кып-кызыл,
Кара шумкар бар эле,
Мээрими түшкөн адамдын.
Ок өтпөс темир тулга,
Асмандан түшкөн ыйык таш
Дал ошондон даярдалган.
Кесип туруп жасалган,
Адамдар карап таңданган.
Оң таптырбас атканда,
Жебеси бар жаалар.
Ок өтпөс темир тулга,
Кылыч менен найзалар.
Дагы, дагы башкалар.
Зергерлер аны камдаган.
Жалын менен сугарган.
Мыкты усталар усанган,
Даңкы ааламга тараган.
Ошол эле 1207-жылы
Жумадил баатыр баштаган,
Монголго сапар алып,
Чоң түмөн жолго аттанган.
Ал түмөндү Чынгыз хан
Эң алдыңкы сапка койгон.
Канча бир баатыр майданда,
Калың жоодо жок болгон.
Он жыл өтүп арадан,
Жоокерлер келбей калган.
Каза таап баардыгы,
Кайткыс жайга аттанган.
Ким эгерде жоодон качса,
Анын баары жок кылынган.
Беттешкен жоксуң душманга
«Качкын» айып тагылган.
Баш ийбеген жоокерлерди,
Ылдам башы алынган.
Тирүүлөй аны жылаңачтап,
Адам жеер итке ташталган.
Кан майдандан жашынып,
Качып-бозуп элге барган.
Баардык азап-тозоктун,
Бакисин журтка кабарлаган.
Арып келген качкындар,
Азаптын баарын айтышты.
Чынгыз хандын жоругу,
Чыдатпай жанга батты.
Монголдорго каршылашып,
Көтөрүлдү кыргыз эл.
Кылым самап келген эл.
Каарман эл экенин
Оңой эле жеңилбесин
Чынгыз хан да түшүндү.
Жеңилбес Супатай баатырды
Кыргызга каршы аттанты.
Эки күн болду чоң кармаш,
Чоң дайранын жээгинде.
Акыры кыргыз жеңилди,
Алы кетип бул кезде.
Калаймынды баштаган,
Карышкырдай Чынгыз хан.
Эчен эрди жайлаган,
Эркин кыргыз азайган.
Эне Сайда согушта,
Колго түшкөн Ырыскан.
Жана дагы көп жоокерлер,
Турткун болуп кармалган.
Эл башчысы Ырысканды,
Чынгыз ханга алып келишти,
Берсин деп ошол жазаны,
Калбасын деп арманы.
Чынгыз хан анда каарланды:
«Айтканын аткарбады
Монголдорго күч берүүгү,
Такыр эле жарабады.
Буйрам сага мындай жазаны».
Желмогуз кан ичеер,
Ошол кезде Чынгыз хан
Ырыскандын тирүүлөй
Кармап белин сындырып,
Киши жегич иттерине,
Салмак болчу ыргытып.
Бардан жок болуп,
Жоктон бар болуп,
Арбак даңкы козголуп,
Ошол турган топ ичинде,
Адамдын көзүн тез буучу
Жайчы менен сыйкырчы,
Көзү ачыктар бар экен,
Кордолбогон чагы экен.
Ата баба арбагы,
Аларды коргоп кеткен экен.
Бардан жок болду,
Арбак даңкы козголду,
Эл бийлеген адамдар,
Ырыскан жана башкалар,
Баардык ошол туткундар,
Чынгыз ханга карматпай,
Жаратканым өзү сактай,
Кайып болуп жоголду.
Дал ушундай иш болду.
Күндөрдүн бир күнүндө,
Ала кечким күүгүмдө.
Белине жеткен сакалы,
Улуу акылман Элтерес
Чоң дөбөдө баягы,
Акыл кебин баштады:
– Оо, жамагат кыргыз эл!
Байыркыдан келген эл.
Эне сайды, Теңир Тоону,
Элкин жайлап келген эл.
Ажыдаардай Чынгыз хан
Монго журтун башкарган,
Далайды кыргын кылып,
Канды суудай агызган.
Канча бир эрди жалмаган.
Тынч элди жөн койбоду,
Баардык жерди жойлоду,
Не кылабыз жок арга,
Ал жетпеди каапырга,
Ата баба сөөгү калган,
Байыркы кыргыз жашаган,
Теңир Тоо ыйык жергемде,
Көп уруу кыргыз калды эле,
Паана кылып качкыла!
Ошол жакка баргыла!
Ыйык эл кыргыз тукумун,
Жоготпой сактап калгыла!
Акылдуу чал Элтерес,
Айтып берди көп баянды.
Бул сөздү угуп кары жаш,
Качканга алар камынды,
Арманын айтып кайгырды,
Аталар көзүн жаштады,
Ал жетпес жоону каргады,
Эр жеткен уулун жоктошуп
Энелери кошок кошушуп,
Эл журтка айтып арманды,
Энелер жашын тыйбады.
Эчкирип улам ыйлады.
«Ажал деген тигил жакта,
Арбак каптап келатат.
Болбогонду болтуруп,
Болумуш каптап келатат.
Алмай-телмей суюлтуп,
Арман каптап келатат.
Кыргыз эли жоголбогон,
Кылымдык эл болгон.
Ажыдаардан жашынып,
Алыс жакка качкыла!
Чымындай жаныңарды
Чыркыратып жоого бербей,
Аман сактап калгыла!
Алыс жакка качкыла!
«Жажут-Мажут» эл экен,
Жакшылыгы жок экен.
Карабай калың журтту,
Каптап кетеер сел экен.
Алоолонгон өрт экен,
Ажыдаары бар экен.
Тиши кылыч, заары от,
Тирүү кимдер калды экен?
Кара Тоону аркалап,
Кара башты калкалап,
Текши баарың чогулуп,
Теңир Тоого качкыла!
Шаарларга от коюп,
Ыйык журтту жоготуп,
Медресе мечитти,
Мерчемдүү жерлерди,
Баарысын тең кыйратып,
Текши баарын каратып,
Чал-кемпирди ыйлатып,
Эр жигитти сулатып,