Башталмасы дагы бар.
Эээ…эээй…байыркынын жомогу
ДОЛОН БИЙДИН ҮЧ УУЛУ
Мен силерге айттымбы,
Долон бийдин баянын.
Эми айтып беремин
Үч уулунун аянын
Анан анан токтобой,
Агылып мезгил өтүптұр.
Дайны чыкпай жоголуп,
Далай жылдар көчұптұр.
Бий орто жаш чагында
Бирге болуп эли менен
Көчүп кыштап белдерди,
Мелмилдеген суу кечип,
Мекендеди тоо жерди.
Долон бий дагы кайгырды.
Бала көрбөй далай жыл
Ичинде жүрдү кайгынын.
«Көрөмбү» деп баланы,
Башка жактан кыз алды.
Боюна бүтүп жарынын,
Төрөөр күнү жакындайт.
Бир күнү зайыбы,
Мындай деген кеп таштайт:
«Эртең-бүгүн төрөтүм,
Кызганып турам өзүңдөн.
Адырга жылкы кайтарып,
Ал жакка кеткин бет алып»,
Чарчап икалган ал ата,
Адырга жылкы кайтарды,
Ак боз үйлөр алыс калды.
Көзү бирок айылда,
Бакыт менен таалайда,
Аңгыча чаап алкынтып,
Атчан келди бир бала.
–Уулду болдуң абаке!
Мунун өзү бакыт ээ.
Сүйүнұп кетип Долон бий,
– Адыр жакта көрүнгөн
Ак торунун үйрүнөн,
Тогуз жылкы алгының,
Токтобой үйгө айдагын.
Айдап алып жылкыны,
Бала кетти үйүнө.
Кабагын ачып сүйүнө.
Убакыт көп өткөн жок,
Чай кайнамдай болгон жок.
Ак бозун чапкылап,
Келди башка чабаган.
Курган неме сүйүнө,
Кут төгүлөт өңүндө.
Жакшы кабар кеп айтты,
Жагалдана деп айтты:
– Ой, атаке, Долон бий,
Төлгөңүз топ болду,
Сакаңыз айкүр конду.
Бакытка байып толдуңуз,
Дагы бир уулду болдуңуз.
Атаке деер кош жылдыз,
Ачылып турат жолуңуз.
Бир эмес эки эркек,
Чоңоёт экен эркелеп.
Эртең эле эр жетет.
Жоо менен кармашат,
Намызды талашат.
Колуңузда эки куш,
Корунбай эми калыңыз.
Ала Тоого ай чыкты,
Ачылган экен бактыңыз.
Сүйүнүп кетти Долон бий,
Сүйкүмү элге жарыя.
– Сүнчүңө ай балам,
Тоо торунун үйрүнөн
Тогуз жылкы берейин,
Ажарың мага сүйкүмдүү,
Андан башка не дейин
Бир эмес эки уулум бар,
Аларга бакыт тилейин.
Аянып эми нетейин.
Кыбыланы каранып,
Жаратканга жалбарып.
Бата кылып Алла Таалага,
Жалынып турду бир азга.
Кубанып да шаттынап,
Тамагын кырып каргылданып.
Куу жоргону камчыланып,
Ашыга келди үйүнө,
Ала кечки күүгүмдө.
Туугандары тосуп алып,
Туш-туштан баары кубанып.
Бир кары айтты жылмая,
– Оң жагыңда бир балаң,
Ал оң деген атты алсын.
Сол жагымда бир балаң,
Ал сол болуп аталсын.
Азанчы чал карыяны
Тез келсин деп айттырды.
«Ат кой деди балдарга,
Чукулда той өткөрөбүз»,
Кабар тарайт калкыма.
Азанчы чал балдардын,
Экөөнө тең ат койду.
Жагымдуу бир иш болду.
Эне болсо сүйүндү,
Той берүүгө күтүндү.
Карын-карын май томуруп,
Аяктарды толтуруп.
Чакырды жакын коңшуну,
Баары чогу отурду.
Долон бий анда кеп салды,
Кеп салганда деп салды:
– Оң жагымда Агуулум,( Абылым)
Ойротто жок чолпонум.
Сол жагымда Кубулум. (Кабылым)
Солдон чыккан чолпонум.
Соолубасын оң колум.
Балапан кезде дем алып,
Оң бойрөктө жаралып,
Биринчи бала оң болду.
А экинчи баласы,
Сол бөйрөктө жаралып,
Аталышы сол болду.
Ушундай эле болмогу
Эгем аны улам колдоп,
Эң бир сонун иш болду.
Таалайы тукум уланып,
Тагдырда иш оңолду.
Аңгемечим буларды,
Айтканың сонун иш болду.
Оргуштап мезгил токтобос
Ошондо ошол иш болду.
Экөөсү тең ак өмүргө,
Улап кетти чоң жолду.
Алып учат тагдыр бул,
Андан башка болбоду.
Андан кийин төрөлдү,
Көзүн ачып жарык көрдү
Аты аталып Кызылуул,
Атагы кеткен даңктуу уул.
Өрүшү өсүп Кызылуул
Ичкилик болуп аталды.
Өйүз-бүйүз жерде жашады.
Ошентип үч баланын,
Кыйлага кетип атагы.
Кыргыздын атын чыгарды,
Куу уулдан тарагандар,
«Кудайым» деп сыйынгандар,
Тепчип өтүп кыяны,
Теңир Тоону айланат.
Тогуз урукка бөлүнүп,
Тоолордо өмүр өткөрүп,
Кээ бирлери жашаган,
Алыскы Кыйтай тарапта,
Бизден алыс аймакта.
Санжырага биз келсек,
Алыскыны эстесек.
Агуул менен Кубул,
Алышып бийлик талашкан.
Эл журт түшүп арага,
Эки ортодо чыр чыккан.
Кыргыз салты боюнча,
Бийлик тиет улууга.
Баардык бийлик Агуулда.
Мал-мүлк менен байлыктар,
Берилет да Кубулга.
Абалкыдан кеп козгоп,
Айтаар сөзүм ушул да.
Долон бийдин бактысы,
Аты уйкаш үч уул бар.
Үч күлүк минип алкынтып,
Үч кушту колдо талпынтып.
Үч жолочу жол кеткен.
Үч ырды тагдыр эстеткен.
Чын төгүнүн карыядан,
Сапар барып сурагам.