Апаатка кеткен агалар,
Ат Жайлоого өткөн жок.
Жабыгып кетип баратат,
Жалгыз атчан жолочу.
Жатындашы кеп козгоп,
Жашын төгөт шолоктоп…
Баатырлардан соз козгоп,
Башкача санаа, ой ойлоп.
Элди-жерди коргогон,
Эрендерди айтайын.
Чепте туруп бек болгон
Чеберден кеп баштайын.
Алыска ат дүрбөтүп,
Аттанышкан баатырлар.
Кара Көңдөй жерине,
Кайтпай калган канчалар.
Шашыла ат дүрбөтүп,
Шашып кеткен берендер.
Кара Көл турат калдайып,
Кара куш конбойт айланып.
Каардуу шамал чайпалып,
Кара Көл калды шалдайып.
Каары келип толкуган,
Кара Көл менин Көңдөйүм.
Кара куш менин жөлөгүм,
Кадырлаш биздин абалар.
Кайра келбей калгандар.
Кара Көлгө конбогон,
Кайтыш болуп жоголон.
Кайран гана баатырлар,
Кара куш ошол берендер.
Кайтыш болуп кеткендер.
Толкуган бу өмүрдөн,
Толкуй албай кол үзгөн.
Толкубай турат Кара Көл,
Толкундары не болгон.
Толкуну небак жоголгон,
Каадалуу учуп көрүнгөн
Кара кушту ок соргон.
Агаларды баяндап,
Акын эми сөздү улант.
Сап-сабы эми уланат,
Санжыралар куралат.
Жоргологун жомогум,
Калып калба туу жондо.
Алды жакка жол улап,
Арыш кере жорголо.
Апаат күндө жоголгон,
Агаларды баянда.
Баарысын тең так айтып,
Бирөөн унут калтырба!
Боордон жылкы айдаган,
Бокбасардан Шейше бар.
Тынбай тоого каттаган,
Тыныбектин Шакири,
Бай өмүрдү улаган,
Баямандын Көчөрү,
Койсойбостон Абдыр бар.
Осмондун Жусубу,
Эстеп келет бу уулду.
Толкуп-толкуп эл келет,
Токтосундан Мукамбет.
Айдыңы чыкпай тап-такыр,
А да келбей кечигет.
Уралынын Кемели,
Узаган бойдон келбеди.
Бабасын тарткан баягы,
Баякундан Нуридин.
Бая эле кетип кайтпады.
Сакиден Асанбек,
Саруунун Сукейи,
Айдыңдын Шыбыйы,
Алыс жактан аларды,
Ашыксам да көрбөдүм,
Айдыңы тааныш жандарды.
Урумга кеткен эр уулу,
Урманбет ата үч уулу,
Ар немеге тең уулу,
Ач кыйкырык чуу келсе,
Айгай салган үч уулу.
Азаптуу кезде жоо келсе,
Кармашка түшкөн үч уулу,
Кейиш менен кечигишип,
Келбей калган үчөө тең.
Созулуп кеткен үч жол бар,
Сапар келеер үч эр бар.
Үчөөнү күткөн үч жол бар,
Үч эр келбей калды анан
Кара жолдун үстүндө,
Капалуу ый каңгыган.
Ойсул ата жол менен
Ойсоңдой кетип баратат.
Ойроттуу бузаар берендер,
Оо, дүйнө кетти кайрылбайт.
Камбар ата жол менен
Кайрылбай сызып баратат.
Калкынан кеткен бөлүнүп,
Кайрандар эми кайрылбайт.
Баатырлардын айдыңы ай,
Түмөнбайдын Айдыңбай,
Эрөөлдө жоо коргогон,
Эки уулу бар Абыш атанын,
«Уулдарым келет» деп,
Энекем эки тон тиккен,
Уландары не келбейет,
Узун жол үнсүз мелтирейт.
Энеке муңга бөлөнөт,
Ээрчишкендер көрүнбөйт.
Асылдарын күткөн эненин,
Ак санаасы аткарылбай,
Жолду улап келген жок,
Жолбун менен Дүйшөнбай.
Мендиден Акир абабыз,
Кубаттуу эр көрүнөт,
Курмандын Токтокадыры,
Кейишке салып туугандарын,
Келбей калды бу дагы,
Жолду карап телмирип,
Бир-бирден бала жаш калды.
«Эмнең бар тагдыр бизде» деп,
Энелер көзүн жаштады.
Чекирден Дүшөнбай,
Капаны салып бир далай,
Айлына калды кайрылбай.
Канимет, Рыскелдилер ,
Ага менен инилер,
Анан дагы Бердалы,
Турагынан канат кагып,
Туйгундар такыр жаш кетти.
Эли-жерин көрө албай,
Эңсеген ойду жаза албай,
Үч туйгундан айрылып,
Энелер калды кайгырып.
Арбын-арбын айтаар сөз,
Молдоакыйдан Жанкороз,
Олжолуу эр Олжобай,
Атыгайдан Шарыпжан,
Ээрчишип айыл тарапка,
Экөө тең келбей калышкан.
Караандарын күткөн адам,
Кайгылуу ыр жазышкан.
***
Айылдаш бир апам бар эле согуштагы жолдошун эстеп, капаланып ыйлап алаар эле. Мен ойлочумун «Небак өткөн немени эмнеге эстейт» деп. Такыр эле акылы жок бала экемин. Ал өзүнүн тең курбу жаркынын эстеп жаткан тура. Канча жыл өтсө да анын сүйкүм элеси андан бөлүнбөй келе жаткан тура. Кандуу согуш канча адамды какшатты. Канча адамдын жүрөгүнө бүлүк салды. Эмесе ошол жаркындарды унутпай биз да эстей жүрөлү. Эгер алардын баары тирүү болсо, биздин айыл кандай чоң кубанычка бөлөнөөр эле. Алардын арасынан канча азаматтар чыгаар эле. Өткөн өттү деп айлыбыз алар жөнүндө эмнгендир көп эскербей келет.
***
Асылбектин Абдырасул,
Бир үйдөн эки уул,
Эки уул оңой бекенби?
Түтөп кетти дүйнө күн,
Асманга учуп кетти окшойт,
Арбын жагы дүйнөнүн.
Дүйнө деген курусун,
Эки уулдан айрылып,