– Я горный архар стрелял,-деп мастыгы менен дагы көп нерсени кобуранып жатты. Анын мылтыгын Чыныбай алып боз үйдү карай басты.
Такайынын өлгөнүн көрүп боз үйдөн бир бала чуркап калды эле, энеси аны кууп жетип кармады. Бала ыйлап эшекке барам деп жулунат.
Энеси элге угузбай:
– Кокуй оёзной атып салат, ал желмогуз, мокочо сени Чоңбокуга берем, анын ажыдаардай тиши бар сени чайнап жеп салат,эне баласын коркутуп ыйлаганын басты.
Түн ичинде энелер балдарын Чоңбоку алып кетет,– деп коркутчу.
Чыныбай оёзнойлорду ээрчитип боз үйгө алып баратат. Токарев:
– Мне женшина надо я хочу гулай…– ал акыркы сөзүн такыр айта албай калды. Мас адамдын сөзү сандырактап ар кандай чыгып жатты. Бир жагынан Чоңбоку мас болуп жанындагылардын тынчын алат. Бирок бул жерде андан ашкан баатыр жок. Ал орустарга таянып, кыргыздарга кылбаганды кылып жүрөт. Ошол үчүн Чоңбоку деген атка эл кондурган чынында анын чыныгы атын эч ким билбейт. Жөнөкөй эл аны «Эшекбоку» деп атап алышкан. Бийлик дегенде ал бир тууганын саткандан да кайра тартпайт. Ал бир топ ичкен окшойт тамак менен ичкиликке тойгондон кийин анын көзүнө ойноктоп аялдар келе баштады:
Ой, сулуу кыз, сулуу кыз,
Кагылайын нурдуу кыз.
Алтын көзгө жалынып,
Ашык болдум мен сага.
Эрмек болуп ыр ырдап,
Дайым жүрчү жанымда.
Төшөк салып берейин,
Жата калчы жаныма.
Чыныбайдын жини келип:
– Таламандын тал түшүндө сага кайдагы катын. Кайсы кыргыз сага аялын бере коёт. Мен силер деп жүрүп атамын атын булгап элге-журтка жек көрүндү болуп баратам.
Чыныбай орустарды ичинен сөгүп жатты. Ал орусту жетелеп келатты. Семиз мас неме баспай келжектейт. Ал адам өзүнчө эле сүйлөп келжектейт. Аны эптеп боз үйдү ичине жетелеп келип отургузуп, казы картадан сугунтту, таза абага чыгып алкы ачылып калган окшойт, анан аракты удама-удаа ичирди. Бир кезде ал өзүн кармай албай кулады. Эт менен аракка тойгон пенде коңурукту кош тартып уйкуга кирди. Буларды арак менен этке тойгузуп, анан Чыныбай элге келди.
– Амансыңарбы эл журт жакшы турасыңарбы?
– Аманчылык акылман Тилекматтын уулу журтуң менен учурашканы келдиңби,-деди карыялар.
– Оёзной уктап жатабы?
– Ооба уктап жатат Чоңбоку да уктап жатат.
–Чыныбай уулубуз булар эмнеге келишиптир.
Чыныбай калпагын алып, чекесиндеги терин жүз аарчысы менен аарчып, ак чалып келаткан мурутун колу менен сылап койду. Бул пендени элүүдөн өтүп калган адам деп атоого болот. Семиздигинен сүйлөгөн сайын демигип турду. Ал сөзгө өттү турган эл эмне деер экен деп аны жалдырай карап турушту.
– Келген себебим бобереги оёзнойдун кишиси Токарев экенин билесиңер ал Верныйдагы чоң генерал губернатордун иниси бул киши ичсе ичкендей ичет, сүйлөсө сүйлөгөндөй сүйлөйт. Анын жанында орус киши Михалков тилмеч Нигматуллин жана эки кыргыз биз келдик. Орус жетекчилеринин айтканы боюнча көлдүн айланасына айрыкча чагыш ушул биз турган жакта эл толуп кетиптир. Жана тээ Россиянын борбору жактан бул жакка орустар көчүп келет экен. Анткени биз орустардын карамагына кошулдук аны билесиңер да. Ошол үчүн бул жердеги кыргыздарды Нарын тарапка Ат Башы, Ак Талаа жана бош жаткан жерлерге көчүргүлө деп жатат. Кыскасы 1000 түтүндөн бир болуштук түзүлмөй болду. Көл башындагы көп бугулар ошол жакка көчмөй болушту. Анан дагы бул кара топурактуу жерге орус кристияндары келет имиш.
– Ал кимдин буйругу экен,-деп бир абышка кайрылды.
– Бул жарым паша Иванов менен Колпаковский мырзалардын буйругу окшойт. Тил албагандар буйрук, курал жарактуу солдаттардын жардамы менен көчүрүлөт.
Эл арасынан сөздөр чыкты:
– Орус менен ойнобогула, орус менен ойногон ай балтасын ала жүрүш керек.
– Орус менен ойногондор от менен ойногон болот.
Дагы Чыныбай сөзүн улады:
– Орустар өз жерин кеңейтип келатат. Булар көп эл экен. Биздей эмес отурукташкан эл экен.
Ошондо бирөө:
–Кайран Арстанбек бекер айткан эмес тура. Көзү ачыктык менен айткан экен. Ал жамактатып улуу акындын казалын айтып жиберди.
Карылардан кеп уктум,
Уламадан сөз уктум.
Ошондо өңү сары, көзү көк,
Орус чыгат деди эле,
Алда кудай капыр ай,
Алматыдан аттанып,
Орус келе жатыр ай.
Отургандардын баардыгы Арстанбектин көзү ачык алдыны көрө билген кыраакылыгына тан берип ойлонуп отуруп калышты. Сөздү кайра Чыныбай улады:
– Туугандар Ак Суу элин көчүрүүнү оёзной маселе карады.
– Кокуй алат кайда көчөбүз.
– Баарыбыз бугу тукумунан элек го.
– Бул жерде эл көп болуп жатпайбы, алыста биздин Ат Башы, Ак Талаа деген жерлерибиз турат. Алсейит, Тынымсейит аталардын тукумдары ошол жерлерге барып жайлана берсе болот. Кийин ал жерди башка уруулар ээлеп алышса жер калбай калат.